….  و اما در معرفی ملیون  یا خربزه نقل شده در نسخه خطی مذکور، حکیم آورده است خربزه از جنس گرمک که ملیون  نامیده می شود و مطلقاً نامی از طالبی نمی آید و در معرفی هیات و شکل آن می گوید:"زردِ مخطط به زردی و سبزی و زردِ مایل به سفیدی یک رنگ و مدور و شلغمی و اندک طولانی" در واقع ملیون  یکی از انواع صیفیجات است ولی ملون در معنی خود صیفیجات است. یعنی وقتی الوان و اشکال مختلف گرمک، دستنبو یا ملیون  را ذکر می کند دو شکل را بر می شمارد: ۱٫زرد رنگ با خط های زرد و سبز ۲٫زرد رنگ مایل به سفیدی و گرد و مدور مثل شلغم سفید کمی بیضی شکل و دراز و طولانی؛ همان طور که به نظر می رسد در هیچ یک از این الوان و اشکال مِلون امروزی شباهتی را به ذهن متبادر نمی کند. لذا کلمه عربی ملیون  که به هیچ وجه نه از نظر شباهت ظاهری ذکر شده در جمهور و جمیع کتب و هم از نظر وجه تسمیه ملون امروزی نیست. پس نوعی از خربزه است که اگر به ذکر شکل و شمایلی که از ملیون  نقل شده دقت شود کاملا شبیه خربزه  است.

در کتاب الصیدنه فی الطب، ابوریحان بیرونی نیز ذیل بطیخ‏ (خربزه) آورده است:"‏اهوازى در معارف بلاد روم گوید: خربزه خام (نارس) را انکورن‏ خوانند و خربزه پخته (رسیده) را پیپون‏ گویند. ابو ریحان گوید خربزه هندى [هندوانه‏] را به بغداد رقّى‏  گویند و در ماوراء النهر خربز گویند. ازهرى گوید: در کتاب حاوى آورده‏اند که ملیون‏ نوعى است از انواع خربزه‏ها و جرم او به هیئت دراز باشد.

آیت الله مصطفی نورانی هم با تحقیق و اشراف بر کلیه کتب کهن ذکر این میوه را در دایرهالمعارف بزرگ اسلامی آورده است:

" درداب: بفتح دال و سکون را و فتح دال مهملتین و الف و باى موحده به فارسی دستنبویه و به هندى کچرى به فتح کاف و سکون جیم فارسی و کسر راء مهمله و یا در بنگاله کرمین و سیندنی نیز نامند. ماهیت آن:‏از جنس خربزه گرمک است که ملیون‏ نامند و کوچکتر از آن و به الوان و اشکال مختلف مى‏باشد زرد مخطط به زردى و سبزى و زرد مائل به سفیدى یک رنگ و مدور

و شلغمی و اندک طولانی و لحم آن کمتر از خربزه و مغز آن در خامی تلخ و بعد رسیدن شیرین مى‏گردد با اندک تلخی و تخم آن ریزه

و صاحب تحفه نوشته که اکثرى آن را ملیون‏ دانسته‏اند و غلط است‏. بطیخ را در ما وراء النهر خربزه مى‏گویند، لغت رومى است و به فارسى خربزه مى‏نامند شیرین آن سرد و بهترین نوع آن شیرین کم آب نازک بى‏جرم است و بهترین ناشیرین آن ملیون‏ است که خربزه گرمک مى‏نامند. از جنس خربزه گرمک است که ملیون‏ نامند و کوچکتر از آن و به الوان و اشکال مختلف مى‏باشد.

 زرد مخطط به زردى و سبزى و زرد مائل به سفیدى یک رنک و مدور و شلغمی و اندک طولانی و لحم آن کمتر از خربزه و مغز آن در خامی تلخ و بعد رسیدن شیرین مى‏گردد با اندک تلخی و تخم آن ریزه و صاحب تحفه نوشته که اکثرى آن را ملیون‏ دانسته‏اند و غلط است.‏"

و در شرح الاسماء شیخ الرئیس آمده است:" نبات مشهور بهذا الاسم فى جمیع البلاد العربیه و منه مدور و منه مستطیل و المستطیل منه هو الذى اسمه بالیونانى ملیوناً و اهل مصر یسمون البطیخ  البطیخ الاصغر لانهم یسمون الدلاع البطیخ الاخضر"

و در کتاب فرهنگ انجمن آراى ناصرى آمده است:

" خربزه پیش‏رس کم حلاوت که آن را گرمک نیز گویند و به عربى ملیون‏ خوانند. "

در کتاب تحفهالمومنین، حکیم مومن می فرماید:" لغت رومى است و به فارسى خربزه نامند. شیرین او سرد … و بهترین او شیرین کم آب نازک بى‏جرم است و بهترین ناشیرین او ملیون‏ است که خربزه گرمک نامند. "

در مفاتیح الارزاق آمده است:"خربزه به فتح خای معجمه و سکون رای مهمله و باء موحده و فتح زای معجمه و هاء، فارسی است.

به زبان رومی و لغت عربی بطّیخ، به کسر باء و طای مشدّد و سکون یای مثنّات تحتانیّه و خای معجمه و به یونانی "فافنس" و به ترکی "قائون" نامند.

انواع خربزه بسیار است، بخارائی و سمرقندی و دارایی و غیر اینها. از اصناف جَیّده و گرمک و ملیون  نامند. فائیزه از اصناف پست و متوسط آن و غیر اینها از اصناف بسیار، که تفصیل آن طولی دارد؛ تا پنجاه نوع همین است. هر چند شیرین تر و لطیف تر و نازک تر باشد، جوهر آن بهتر، و هر چه تفته تر و غلیظ تر باشد، زبون تر است."

از آنجا که در دو قرن اخیر، استعمارگران با تسلط بر این مرز و بوم علاوه بر چپاول کشور ما همواره فرهنگ زدائی در همه امور را سرلوحه خود قرار داده اند؛ با بیان یک مثال واضح و روشن سوالی را که در مورد ملون برای ما ایجاد شده را هم مطرح می کنیم: ما در فرهنگ خود باغ، باغچه، باغستان، گلستان، بوستان، نارنجستان، توتستان، قلمستان و …داشته ایم که به بهانه اصلاح فرهنگ همه را با جایگزین کردن یک کلمه غلط به نام پارک زدوده اند و فرزندان از والدین خود سوال می کنند که پارک چه معنایی دارد؟ آیا مربوط به باغ و فضای سبز است یا مکان استقرار ماشین ها؟

  تهیه کننده: هیات علمی جامعه اسلامی حامیان کشاورزی ایران

📚 منابع:

➖ الحاوی فی الطب، محمد بن زکریای رازی
➖الصیدنه فی الطب، ابوریحان بیرونی
➖تحفه المؤمنین، سید محمد مؤمن تنکابنی
➖الابنیه عن حقایق الادویه، ابومنصور موفق بن علی هروی
➖فرهنگ انجمن آراى ناصرى، رضا قلی خان هدایت
➖مفاتیح الارزاق یا کلید در گنجهای گهر، محمد یوسف نوری
➖ تحفهالمومنین، حکیم مومن تنکابنی
➖شرح الاسماء العقار، شیخ الرئیس ابی عمران موسی بن عبیدالله الاسرائیلی قرطبی،به کوشش: ماکس مایرهف

➖دانشنامه آزاد ویکی پدیا

کدمطلب:DR97041301