به هموطنان کشاورز در سراسر کشور برای جلوگیری از خیانت های نفوذی های دشمن در مورد کاشت نخل خرما پیشنهاد می­ کنیم .

درختان خرما را فقط به صورت پاجوش تکثیر نمایید.

چرا که بقیه روشها تا به امروز خدمتی به جامعه ما نکرده است.

تشریح برخی از خیانت­ها به درخت خرما

معرفی انواع ناهنجاری ها در درختان خرمای تکثیر یافته به روش کشت بافت

 

سازمان جهاد کشاورزی استان کرمان

مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی

 

عنوان: معرفی انواع ناهنجاریها در درختان خرمای تکثیر یافته به روش کشت یافته

تهیه کنندگان:

۱-بهاره دامن کشان کارشناس ارشد مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمان

۲-بهمن پناهی عضو هئیت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمان

۳-محمد اسعدی کارشناس ارشد مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمان

ناظر چاپ: محمد علی شیروانی

ویرایش ترویجی: محمد رضا مباشر زاده

ناشر: مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی کرمان- اداره رسانه های ترویجی

نوبت چاپ: اول

شمارگان:۱۰۰۰

تاریخ انتشار: ۱۳۹۱

مخاطبین:

– کشاورزان پیشرو

– کارشناسان کشاورزی

– تشکلها و تعاونی

اهداف آموزشی:

– آشنایی با روشهای معمولی تکثیر خرما

– شناخت ویژگیهای پاجوش خوب

– آشنایی با روش تکثیر کشت بافت و مزایای استفاده از آن

– شناخت انواع ناهنجاریهای درختان تکثیر شده با کشت بافت

این نشریه در جلسه کمیته فنی به شماره ۵۴۸ به تصویب رسید.

فهرست مطالب

مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ۴

روش های تکثیر درخت خرما ………………………………………………………………………………………………………………………………….. ۴

تکثیر از طریق بذر ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ۴

تکثیر از طریق پاجوش ………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ۵

تکثیر از طریق کشت بافت ………………………………………………………………………………………………………………………………………. ۵

ارقام خرمای تکثیر شده از طریق کشت بافت ……………………………………………………………………………………………………. ۶

انواع ناهنجارهای مشاهده  شده در درختان تکثیر شده به روش کشت بافت ………………………………………….. ۶

مقدمه

کاربرد شیوه های کشت بافت به منظور باززایی و تولیدتجاری گیاه  کامل  پیشرفتی است که در نیم قرن اخیر صورت گرفته و در حال حاضر برای ازدیاد بسیاری از گونه های گیهی جایگزین روش های عادی تکثیر شده است. نیاز به حجم انبوه پاجوش برای اجریا برنامه های توسعه ای و همچنین ضرورت اصلاح و احیای نخلستان های خرما به عنوان دومین محصول مهم باغی کشور که در اثر جنک تحمیلی و یاشرایط خشکسالی از بین رفته یا خسارت دیده اند، موجب شد تا بجای تکثیر خرما به روش سنتی، استفاده از تکنیک کشت بافت مورد توجه قرار گیرد ولی احتمال بروز تغییراتی در نتایج حاصله در طی این فرآیند وجود دارد که به ویژه در مورد ارقام تجاری از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده و موجب بروز نگرانی هایی در سیاست گذران و بهره برداران مرتبط بااین محصول شده است. بررسی های انجام شده نشان داده اسن که در  حال حاضر ۳ گروه درختان کشت بافتی نخل خرما در کشور وجود دارند. تحقیقات انجام شده بر روی گروه اول که مراحل تکثیر و سازگاری خود را در خارج از کشور طی کرده و در سال ۱۳۶۴ وارد کشور شدند نشان داد که تفاوت معنی داری بین ویژگی های رویشی و زایشی درختان حاصل از کشت بافت با درختان حاصل از پاجوش وجود ندارد ولی در مورد گروه دوم که فقط مرحله تکثیرخود را در خارج از کشورگذرانده بودند و گروه سوم که هر دو مرجله تکثیر و سازگاری خود را داخل کشور سپری کرده بودند برخی ناهنجاری های رویشی و زایشی مشاهده گردید که با تخفیفات انجام شده تا کنون، به نظر می رسد نوع و درصد آنها به رقم و شرایط به زراعی تولید وابسته بوده و در سنین اولیه بیشتر می باشد بطوریکه با افزایش سن درخت و رسیدن به سن پایدار ثمردهی، ناهنجاری ها کاهش چشمگیری پیدا می کند و در نتیجه احتمال دارد از نظر اقتصادی قابل صرف نظر کردن باشد.

آشنایی با روشهای معمولی تکثیر خرما

الف-بذر:

تکثیر از ظریق بذر (هسته) قدیمی ترین روش تکثیر نخل خرما بوده و تقریباً منشاء  همه ارقام موجود در دنیا بذر است. تکثیر از طریق بذر ذر برنامه های تجاری تولید خرما روش منسوخ شده ای می باشد زیرا:

1. ۵۰ درصد نهال های حاصله نر و ۵۰ درصد ماده خواهند بود.
2. طول دوره رویشی قبل از ثمردهی در نهال های بذری زیاد و حدودی ۱۵-۱۰ سال می باشد.
3. تشخیص نهال بذری نر از نهال بذری ماده به راحتی امکان پذیر نیست.
4. تکثیر از طریق بذر عمدتاً توأم با ظهور صفات نامطلوب در گیاه جدید می باشد و کمتر از ۱۰ درصد از نهال های تولیدی دارای میوه با صفات مطلوب خواهند بود.

ب-پاجوش:

تکثیر از طریق پاجوش منجر  به حفظ صفات و خصوصیات پایه مادری در گیاه جدید می گردد و در حال حاضر رایج ترین، مناسب ترین و ارزانترین روش تکثیر نخل در دنیاست که توسط نخل کاران ایران در نخلستان ها انجام می شود.

شناخت ویژگی های پاجوش خوب:

1. پایه مادری شاداب و سالم باشد.
2. پاجوش باید جوان، استوان ای و در مرحله رشد سریع باشد.
3. پاجوش بایستی ریشه دار باشد.
4. توسط کارگران ماهر جداسازی شده باشد.
5. محل قطع پاجوش باید کوچک، صاف و بدون ترک خوردگی باشد.
6. هیچ گونه آلودگی به آفات و بیماری ها نداشته باشد.
7. تعداد پاجوش های متصل به تنه مادری نباید زیاد باشد.
8. وزن پاجوش بین ۱۰-۲۵ کیلوگرم باشد.
9. پاجوش بین ۵-۳ ساله باشد و قطر تنه آن ۲۰-۳۵ سانتی متر باشد.

معایب تکثیر از طریق پاجوش:

• تولید پاجوش در دوره کوتاهی از زندگی نخل صورت می گیرد.
• درصد تلفات نسبتاً بالا و نیاز به واکاری مجدد دارد.
• برای ثمردهی به زمان نسبتاً طولانی نیاز است.
• امکان تولید انبوه وجود ندارد.
• نیاز به کارگر ماهر و مجرب جهت جداسازی از تنه مادری است.
• هزینه جداسازی زیاد است.
• انتشارآفات و بیماری ها در این شیوه زیاد است.

ج-کشت بافت:

کشت بافت گیاهی عبارت از تکنیکی برای تولید و تکثیر گیاه کامل از بخش هایی از سلول یا بافت گیاه می باشد. ازدیاد انبوه و سریع همگروه ها و همچنین ایجاد، نگهداری وتوزیع همگروه هایی که از نظر بیماری خاصب آزمون شده اند، ویژگی های بارز تکنیک کشت بافت شمرده می شوند.

آشنایی با روش تکثیر کشت بافت و مزایای استفاده از آن:

• درختان خرمای حاصل از کشت بافت کاملاً شبیه به والدین هستند.
• امکان تولید انبوه نهال شبیه به گیاه مادری وجود دارد.
• رقم های کمیاب خرما را می توان در مقیاس وسیع تولید نمود.
• تکثیر نخل خرما به روش کشت بافت را می توان در هر زمان و و در هر فصل انجام داد.
• مدت زمان تولید نهال به حد قابل ملاحظه ای کاهش می یابد.
• امکان تکثیر ارقام ماده برتر، واریته های مقاوم به بیماریها و شوری و تنش های محیطی و همچنین تولید انبوه پایه های نر پر گرده با ویژگی های مطلوب وجود دارد.
• نهال های کشت بافت دارای سیستم ریشه توسعه بافته هستند بنابراین درصد بقاء آنها در مزرعه حدود ۱۰۰ درصد است ضمن اینکه جهت استقرار در مزرعه به آب زیادی (برخلاف پاجوش) نیاز ندارند.
• انتقال نهال راحت تر و هزینه انتقال آن پایین است.
• خطر انتشار آفات و بیماری های نخل از یک منطقه به منطقه دیگر یا از یک کشور به کشور دیگر وجود ندارد یا بسیار نادر است.
• تولید باغات یکدست از نظر ساختار ژنتیکی و ظاهری، رشد سریع و ثمردهی زود هنگام را می توان از دیگر مزایای کشت بافت نام برد.

ارقام خرمای تکثیر شده از طریق کشت بافت:

تا کنون ارقام خرمای برحی، کوش زاباد، ابومعان، ابونارنجا، حیانی، شی شی، پیارم، جارویس نر، هلالی، نبات سیف، خلاص، عجوه، خضراوی، زاهدی، فرد نر، فرد ماده از طرق کشت بافت تکثیر شده اند.

شناخت انواع ناهنجاری های درختان تکثیر شده با کشت بافت:

در بررسی وضعیت رویشی و زایشی نهال های تکثیر شده به روش  کشت بافت برخی ناهنجاری ها از جمله کوتوله گی، خمیدگی انتهای، پیچیده شدن گل آذین، رشد بیش از اندازه رویشی، سیاه سوختگی، گوناگونی در رنگ برگچه، بد شکلی پاجوش، پاجوش نابجا، سفید شدن رنگ برگ، عدمتلقیح گل ها و تولید میوه های پارتنوکارپ، چند برچه ای شدن، تأخیر در گلدهی و ناهمرسی در خوشه میوه، کاهش گلدهی و تولید میوه مشاهده است.

۱-کوتوله گی

گیاهان کوتوله پس از گذشت۴ تا ۵ سال از زمان کاشت در مزرعه کمتر از یک متر رشد می کنند در حالی که گیاهان نرمال  به طور متوسط بیشتر از ۳ متر ارتفاع دارند. گاهی این کوتوله گی در برگ های قدیمی تر مشاهده می گردد در حالی که برگ های  جوان رشد عادی دارند. کوتولگی باعث کاهش طول برگ می شود و اندازه برگچه ها را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. کاهش در ساختار برگ و اندازه سایه انداز، عملکرد برگ را تحت تأثیر قرار داده و موجب کاهش فتوسنتز می شود و در نتیجه رشد را یه میزان زیادی  کاهش می دهد. کوتوله گی همچنین باعث ضعف درختان خرما و کاهش تولید پاجوش می گردد.(تصاویر شماره۱و۲).

				تصویر شماره۱-کوتوله گی – رقم برحی – جیرفت.
			تصویر شماره ۲- کوتوله گی- رقم خلاص – بم – عزیز آباد.

۲-چند برچه ای شدن

مادگی در خرما سه برچه ای است. بعد از عمل تلقیح معمولا یکی از برچه ها رشد می نماید و به مرحله نهایی رشد می رسد. در مواردی که گل ها به هر دلیلی تلقیح نشوند هر سه گل به میوه تبدیل شده که به این حالت چند برپه ای شدن و یا پارتنو کارپی می گویند و عموماً در مرحله حبابوک ریزش می کند و در مواردی ممکن است تا پایان مرحله برداشت هم باقی بماند، و این در حالی است که میوه ها از وضعیت رشد و ظاهر مناسبی برخوردار نیستند(تصویر شماره۳).

		تصویر شماره ۳- چند برچه ای شدن- رقم برحی – جیرفت.

۳-یچیده شدن گل آذین

گل آذین ها به شکل پیچ خورده بوده و تعداد خوشه های گل کمی بر روی گل آذین قرار دارد. میوه ها اغلب پارتنوکارپ است و عملکرد پایین خواهد بود(تصاویر شماره۴و۵).

	تصویر شماره ۴-پیچیده شدن گل آذین- رقم برحی- جیرفت.
		تصویر شماره۵-پیچیده شدن گل آذین- رقم برحی- جیرفت

۴-خمیدگی انتهایی

در این حالت برگ های مریستم انتهایی به حالت خوابیده قرار گرفته و به شکل افراشته و عمودی ظاهر نمی شوند(تصویر شماره۶).

	تصویر شماره ۶-خمیدگی انتهایی- رقم برحی- جیرفت.

۵- رشد بیش از اندازه رویشی

در این وضعیت درخت بیش از حالت طبیعی برگ تولید کرده و انبوهی از برگها درخت را احاطه می کند(تصویر شماره۷)

	تصویر شماره۷- رشد بی شاز اندازه رویشی- رقم مجهول- دارستان.

۶-گوناگونی در رنگ برگچه

برخی برگچه های یک برگ، دو رنگ(ابلق)می شوند(تصویر شماره۸).

	تصویر شماره۸-گوناگونی در رنگ برگچه- رقم برحی- امارات متحده عربی.

۷-سفید شدن رنگ برگ

برخی برگ های یک درخت رنگ پریده و سفید رنگ می شوند(تصویر شماره۹).

		تصویرشماره۹-سفید شدن رنگ برگ- رقم ابونارنجا- بم- عزیزآباد.

۸-سیاه سوختگی

برگهای مریستم انتهایی به حالت سوخته و سیاه رنگ در می آیند.

۹-عدم تلقیح گل ها و تولیدمیوه های پارتنوکارپ

بررسی های صورت گرفته گرده افشانی ناموفق و تشکیل میوه بسیار پایین را در درختان کشت بافتی برخی ارقام نشان می دهد.این نتایج در بررسی های ارقام کشت بافتی دیگر نقاط دنیا نیز دیده شده به گونه ای که در سال های اولیه ثمردهی درصد باایی از میوه های پارتنوکارپ به چشم می خورد. تولید این چنین میوه هایی باعث کاهش چشمگیری در میزان محصول می شود. شاید این درختان در مقایسه با درختان حاصل از پاجوش به گرده افشانی سنگین تری نیاز دارند. به احتمال زیاد عدم تشکیل میوه در نهال های جوان کشت بافتی بنا به دلایل متعددی است که موجب کندی رشد لوله گرده در مراحل اولیه رشدمیوه میگردندو احتمالا سطوح بالای اسید آبسیزیک در این دوره نیز موجب تشدید این حالت می شود(تصویر شماره۱۰).

		تصویر شماره۱۰- عدم تلقیح گل ها و تولید میوه هایپارتنوکارپ- رقم پیارم- ارزوئیه.

۱۰-تأخیر در گلدهی

در این حالت گیاه چندین سال در وضعیت رشد رویشی باقی می ماند و با تأخیر وارد مرحله رشد زایشی می شود(تصویر شماره۱۱).

	تصویر شماره۱۱-تأخیر در گلدهی-رقم زاهدی- دارستان.

۱۱- ناهمرسی در خوشه میوه

در خوشه این گیاهان برخی میوه ها به مرحله کامل رشد رسیده اند و برخی دیگر نارس و یا پارتنوکارپ هستند(تصویر شماره۱۲).

		تصویر شماره۱۲- ناهمرسی در خوشه میوه- رقم خلاص- ارزوئیه.

۱۲-بدشکلی پاجوش، پاجوش نابجا

در این وضعیت انبوهی از پاجوش های بد فرم و نابجا و در اطراف درخت به چشم می خورد(تصویر شماره۱۳).

	تصویر شماره ۱۳- بدشکلی پاجوش، پاجوش نابجا- رقم ابونارنجا- بم- عزیز آباد.

۱۳-آرایش غیر عادی برگچه ها بر روی برگ

چند مورد آرایش غیر عادی برگچه ها روی برگ دربرخی ارقام کشت بافتی دیده شد. این حالت در سال ۲۰۰۷میلادی در مطالعات الکعبی و همکارانش در امارات متحده عربی در رقم برحی دیده شده است(تصویر شماره ۱۴).

	تصویر شماره۱۴- آرایش غیر عادی برگچه ها بر روی برگ- رقم خلاص- بم- عزیز آباد.

۱۴-کاهش گل دهی

در این حالت تعداد گل های کمی تلقیح شده و د رنتیجه کاهش گل دهی، میوه کمی تولید می گردد(تصویر شماره۱۵).

	تصویر شماره۱۵- کاهش گل دهی- رقم مجول- شهداد.

منابع

-پژمان، حسین.۱۳۸۰٫راهنمای خرما(کاشت، داشت و  برداشت).

نشر آموزش کشاورزی، ۲۶۶صفحه.

-پیریک، آر.ال.ام.۱۳۷۶٫ مبانی کشت بافت گیاهی. ترجمه:دکتر عبدالرضا باقری. چاپ اول. مشهد. انتشارات دانشگاه فردوسی.۲۰۷ص.

-حاجیان، س.۱۳۸۸٫ارزیابی ناهنجاری های ناشی از تکثیر نخل خرما به روش کشت بافت گیاهی در ایران. ششمین همایش ملی بیوتکنولوژی.

-حاجیان، س. ۱۳۸۸٫ارزیابی ناهنجاری های ناشی از تکثیر نخل خرما به روش کشت بافت گیاهی در ایران. ششمین همایش ملی بیوتکنولوژِ.

– دامن کشان، بهاره. ۱۳۸۹٫ گزارش پژوهشی طرح بررسی نوع و میزان ناهنجاری های احتمالی در نخل های بارده- کشت بافتی. موسسه خرما و میوه های گرمسیری کشور.

-Al-Wasel, A. S. A. 2000. Vegetative and fruiting comparison of tissue culture – derived and conventionally propagated date palm(phoenix dactylifera  L.) cv. Barhee trees. College of veterinary medicine and animal resoueces. King faisal University press, Saudi Arabia.

-Hamand S.AI-Mazroui and abdelouahhab Z. 2007. Morphological abnormalities intissue culture drived date palm (phoenix dactylifera L.) Acta Hort 736:329-335.

AI-Kaabi-H.H. and A. Zaid. 2007. Plant off- types in tissue culture derived date palm(phoenix dactylifera L.) Acta Hort 736:267-281.

خود را بیازمایید:

۱-آیا مزایای تکثیر درختان خرما به روش کشت بافت را می دانید؟

۲-انواع ناهنجارهای مشاهده شده در تکثیر درختان خرما به روش کشت بافت را نام ببرید؟

۳-مهمترین نوع ناهنجاری در درختان خرمای تکثیر یافته به روش کشت بافت که موجب کاهش چشمگیری در میزان محصول می شود چیست؟