به بهانه پنجاه و هشتمین سالگرد انتشار نشریه «انتقام»
نشریه‌ای که هویّت سردبیرش ۳۵ سال پنهان ماند
 
 
 
دفتر پژوهش‌های مؤسسه کیهان
در دوران سیاه و خفقان بار پس از تبعید امام‌خمینی که بسیاری از مبارزان و انقلابیون پیرو امام در تبعید و زندان به سر می‌بردند و در شرایطی که کوچک‌ترین سخن از رهبر تبعیدی نهضت، حبس و ضرب و جرح به همراه داشت، روز یکشنبه ۲۹ آذرماه ۱۳۴۳ یعنی حدود یک ماه و نیم پس از تبعید حضرت امام که مصادف با سالگرد میلاد حضرت ولی‌عصر عجل‌الله‌تعالی فرجه‌الشریف بود، نشریه‌ای مخفی در میان دوستداران نهضت و انقلاب پخش گردید که عنوان «انتقام» را بر خود داشت. نشریه‌ای که از همان شماره نخست، نشان می‌داد مواجهه‌ای قاطع و انقلابی با دیکتاتوری وابسته شاه و اربابان آمریکایی‌اش دارد. این در حالی بود که نشریه دیگری از حوزه علمیه قم با نام «بعثت» با شیوه و روش آرام و معتدل، از حدود یک سال قبل یعنی ۲۳ آذرماه ۱۳۴۲ توسط برخی از روحانیون مبارز مانند دکتر باهنر، آقای ‌هاشمی رفسنجانی و علی حجتی کرمانی و… چاپ و منتشر می‌گردید.
اما در بالای صفحه اول نشریه «انتقام»، بخشی از آیه ۲۲ سوره سجده، «إِنَّا مِنَ الْمُجْرِمِینَ مُنْتَقِمُونَ» (ما از جنایتکاران جدا انتقام می‌گیریم) نقش بسته و در گوشه سمت چپ آن نوشته شده بود:
«…‌ای توده‌های رنج‌دیده و استعمار زده، روشنفکران، دانشجویان، آزادیخواهان، کارگران، دهقانان، رنجبران…. گمشده خود را تنها در پرتو تعالیم نورانی اسلام بجویید و به منظور برقراری حکومت اسلامی آزاد، همه با هم در راه یک جهاد مقدس و خستگی‌ناپذیر علیه استعمار و استبداد متحد شویم…»۱
سرمقاله نشریه با عنوان «آغاز انتقام» به ضرورت چاپ و انتشارچنین نشریه و اهداف آن پرداخته بود که در بخشی از آن چنین آمده بود:
«… هدف ما، روشن کردن افکار تخدیر شده- بیدار نمودن عواطف مذهبی خفته – زنده کردن احساسات سرکوب شده – بیان احکام سیاسی و دفاعی اسلام– تحکیم پیوندهای مبارزین – تقویت همبستگی توده‌های مجاهد و رزمنده – ایجاد وحدت کامل میان نیروهای ملی و مذهبی و بسیج همگانی با سلاح ایدئولوژیک ایمان در یک جهاد پیگیر و خستگی‌ناپذیر علیه استعمار و استبداد به سوی یک هدف مقدس یعنی استقلال و حاکمیت ملت شریف ایران در سایه تعالیم حیات‌بخش اسلام است…»۲
بقیه مطالب نشریه به مقالاتی از جمله تبیین مبانی و مفاهیم انتظار حضرت صاحب الزمان در مبارزه علیه طاغوت و استعمار و همچنین تحلیل برخی از مسائل سیاسی روز مانند روشنگری درباره کابینه وابسته حسنعلی منصور و لایحه خفت بار کاپیتولاسیون‌، مطلب کنایه‌آمیز و افشاگرانه‌ای درباره فریبکاری‌های رژیم شاه به نام «فرهنگ اصطلاحات انقلاب سفید» و مقاله مفصلی براساس آیات قرآن مجید و روایات که مردم را به پایداری و مقاومت در مبارزه با شاه و آمریکا در زمان تبعید رهبری نهضت فرامی خواند که در بخشی از آن مطلب نوشته بود:
«… خوشبختانه رهبر دینی ما حضرت آیت‌الله‌خمینی مبارزه با دستگاه جبار حاکمه را واجب و تقیه را حرام و سکوت را از گناهان کبیره شمرده‌اند. به علاوه، وجوب دفاع از اساس اسلام یک حکم اجتماعی است…»
در بخشی دیگر از مطلب یاد شده که شبهات برخی افراد ظاهرالصلاح نسبت به ادامه مبارزه در غیبت حضرت ولی عصر عجل‌الله‌تعالی فرجه‌الشریف را پاسخ می‌داد، ذکر شده بود:
«… اعتقاد به پر شدن زمین از ظلم و ستم در آخرالزمان و همچنین پر شدن آن از عدل و داد بعد از ظهور امام دوازدهم (عج) هیچ‌گاه وظیفه شرعی را تغییر نمی‌دهد و این که بعضی از کوته نظران می‌گویند در فکر اصلاح نباشید که ظهور حضرت به تاخیر می‌افتد، یک منطق احمقانه‌ای است که مورد سوءاستفاده استعمارگران واقع شده و خدا می‌داند که ترویج‌کنندگان این منطق‌های غلط استعماری چه خیانت عظیمی را مرتکب می‌شوند و چه ضربت بزرگی بر پیکر اسلام و مسلمین وارد می‌کنند….»۳
در شماره‌های بعدی نشریه «انتقام» که تقریبا هر ماه انتشار می‌یافت مطالبی مانند «نظری به نهضت روحانیت»، ادامه «تبیین ایدئولوژی اسلامی» برای هدایت و اعتلای مبارزات ضد استبدادی و ضد استعماری، سالگرد فاجعه خونین فیضیه، ترور منصور و انعکاس آن در ایران و جهان، عید غدیر روز پایه‌گذاری خلافت اسلامی، در دنیای اسلام چه می‌گذرد، پانزدهم خرداد روز تجلی روح مذهب، درسی از جنگ هند و پاکستان، گزارش کایلر بانک برای سمینار مشکلات معاصر ایران در دانشگاه‌ هاروارد ۱۷‌آوریل ۱۹۶۵ و حتی چاپ اشعار انقلابی از جمله بخش‌های متنوع و گوناگون نشریه «انتقام» بود. 
یکی از اشعار یاد شده که در آن زمان به دلیل مخفی کاری بدون نام شاعر چاپ شد ولی سراینده‌اش، شاعر انقلاب، حجت‌الاسلام محمدحسین بهجتی‌یزدی(شفق) بود، «خون‌های جوشان» نام داشت که با هنرمندی شرایط سیاه جامعه پس از تبعید امام را توصیف می‌کرد. در بخشی از آن آمده بود:
«… راستی این بر و این بوم سیه ایران است؟… پس چرا ویران است؟… این همان کشور آباد کهنسال بُوَد؟… این عدالت نَبُوَد؟…کاین همه مردم بی‌اسلحه را در یک روز… به مسلسل بندند… این تمدن نَبُوَد!…که هزاران نفر از دست ستم بی‌تقصیر… همه در خون غلطند… افق امروز ملال‌انگیز است… می‌خراشد رخ و خون می‌ریزد… در غم پانزده خرداد است… تا ابد ننگ از این حادثه برمی خیزد…نرود هیچ ز یاد…۴
نشریه «انتقام» با انتشار ۸ شماره ماهانه و تا ۱۵ مهرماه ۱۳۴۴ به کار خود ادامه داد و تاثیر به‌سزایی در تداوم مبارزه انقلابیون پیرو امام خمینی و زنده نگاه داشتن راه و یاد امام در تبعید و همچنین افشای جنایات رژیم شاه داشت. 
اما طی همه آن سال‌ها، نقش بنیادین یکی از روحانیون و علمای انقلابی پیرو امام در انتشار نشریه فوق پنهان ماند به‌طوری که نه تنها ساواک بلکه حتی مبارزانی همچون سید‌هادی خسروشاهی، علی حجتی کرمانی و اسدالله بادامچیان و… که در چاپ و توزیع نشریه فوق فعالیت داشتند هم از نقش محوری آن عالم جلیل‌القدر در تهیه و چاپ «انتقام» بی‌اطلاع ماندند و بعضا ایشان را در حدی می‌دیدند که حداکثر همکاری مختصری دارد! 
شگفت آن‌که پس از پیروزی انقلاب نیز تا سال‌ها، از نقش آن روحانی فرهیخته و انقلابی مطلع نشدند. چنان که مرحوم سید‌هادی خسروشاهی در کتابی که به سال ۱۳۶۸ درباره نشریه «بعثت» انتشار داد هم هنوز از نقش منحصر به فرد آن روحانی با تقوای انقلاب در انتشار «انتقام» مطلع نبود.
اسدالله بادامچیان در کتاب «هیئت‌های موتلفه اسلامی»، اگرچه نشانه‌هایی از آن استاد حوزه بیان داشته ولی توزیع نشریه «انتقام» را به هیئت‌های موتلفه نسبت داده است. ایشان نوشته است:
«… توسط یکی از برادران به نام آقای الهی با آقای شیخ محمدتقی مصباح‌یزدی آشنا شدم و به وسیله ایشان هربار مقادیر زیادی نشریه دریافت و توزیع می‌نمودم. این نشریه خیلی طرفدار داشت ولی به علت مشکلات چاپ، ما در مقابل ۲۰ تقاضا به افراد ۲ عدد می‌دادیم تا به ترتیب خوانده به یکدیگر بدهند در مورد چاپ و تکثیر، کاغذ آن را باوجود جو شدید خفقان تهیه می‌کردیم و برادر عزیز آقای مصباح شب‌های جمعه از قم به منزلشان در تهران می‌آمد و مطالب تهیه شده را با کمک برادران دیگر ماشین‌نویسی کرده و با دستگاه تکثیر که در زیرزمین خانه داشت، تکثیر می‌کرد. بعد دسته‌بندی کرده و دوخت می‌زد و مقداری را برای قم و پخش توسط طلاب می‌برد و مقداری هم برای دانشگاه و مقداری هم برای بازار و کسبه می‌گذاشت…»۵
بادامچیان ادامه داده است:
«نشریه انتقام پس از اعدام منصور چند ماهی منتشر گردید و با اینکه چند بار مورد تعقیب قرار گرفتیم و حتی یک بار با حدود ۵۰ عدد آن دستگیر شدیم ولی باز نشریه منتشر گردید تا دچار مشکلات زیادی در مورد تهیه کاغذ شدیم و آقای مصباح هم فراری شد و دیگر چاپ نشد..» ۶
اما مرحوم سید‌هادی خسرو شاهی واقعیت را پس از تحقیقات و بررسی‌های مختلف در مقدمه کتابی که درباره نشریه «انتقام» که در سال ۱۳۷۹ به چاپ رساند، شرح داد که چگونه با مرحوم مصباح یزدی تماس گرفته و از ایشان درباره چگونگی انتشار نشریه و چاپ کتابی درباره آن و همچنین افشای نام همکارانشان در آن نشریه سؤال نمود. خسروشاهی نتایج آن مکالمه را چنین شرح داد:
«… آقای مصباح در پاسخ تلفنی چنین گفتند: جنابعالی مجاز هستید که مجموعه شماره‌های انتقام را یک‌جا منتشر ‌سازید. بالاخره نشریه به تاریخ انقلاب مربوط است و انحصاری من نیست. اما در مورد همکاران باید عرض کنم که در آماده‌‌سازی این نشریه از نوشتن مقالات تا تهیه مقدمات و تکثیر و حتی سیم زنی و بسته‌بندی، تنها بودم و همکار رسمی در این رابطه نداشتم و به همین دلیل نشریه انتقام ارگان هیچ سازمان و تشکیلاتی نبود بلکه در واقع نشریه حوزه علمیه قم بود و البته برخی از دوستان در توزیع آن شرکت داشتند که اجرهم علی‌الله…» ۷
در سال ۱۳۷۹ مرحوم خسروشاهی در ادامه انتشار اسناد تاریخ انقلاب اسلامی، با اجازه‌ای که از مرحوم آیت‌الله مصباح یزدی دریافت داشته بود، به چاپ همه شماره‌های نشریه «انتقام» در یک کتاب اقدام کرد.۸ 
مرحوم خسرو شاهی درباره این که حتی به عنوان یک مورخ و مبارز دوران نهضت و همکار مرحوم مصباح در نشریه «انتقام» اما پس از ۳۵ سال متوجه نقش اصلی ایشان در آن نشریه شد، نوشت:
«… روش استاد مصباح از همان دوران، مخفی‌کاری و رازداری و عدم تظاهر بود، به‌ویژه که ایشان در هیچ زمینه‌ای (زمینه‌های علمی، فلسفی، سیاسی و…) مایل نبود که خودی نشان بدهد و همواره طبق معتقدات و باورهای خود به کار مبارزه ادامه می‌داد…»۹ 
متاسفانه پس از پیروزی انقلاب، عده‌ای با سوءاستفاده از تقوای آیت‌الله مصباح و پرهیز ایشان از خودنمایی و بازگویی مبارزاتش سعی کردند با تحریف تاریخ، ایشان را کنار مانده از مبارزه نشان دهند، در حالی که آنچه آمد، تنها بخش بسیار کوچکی از مجموعه فعالیت‌های و مبارزات مرحوم آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی بود.
______________________________
۱- انتقام – شماره اول- یکشنبه ۱۵ شعبان ۱۳۸۴- ۲۹ آذر ۱۳۴۳- ۲۰ دسامبر ۱۹۶۴ ۲- همان ۳- همان
۴- نشریه انتقام – شماره ششم- شنبه پنجم صفر ۱۴۸۵ هجری قمری- پانزدهم خرداد ۱۳۴۴ هجری شمسی
۵- هیئت‌های موتلفه اسلامی – اسدالله بادامچیان- علی نباتی – تهران – تیرماه ۱۳۶۲- انتشارات اوج – صفحه‌های ۲ تا ۴ ۶- همان ۷- انتقام‌، نشریه داخلی حوزه علمیه قم در سال‌های ۱۳۴۳-۱۳۴۴- مجموعه اسناد انقلاب اسلامی ایران (۲)- محمدتقی مصباح – به کوشش سید‌هادی خسرو شاهی- نشر کلبه شروق– تهران – چاپ اول – ۱۳۷۹ صفحات ۴ تا ۸ ۸- همان- صفحات ۱ تا ۷ ۹- همان