در فضایل و شخصیت حضرت معصومه سلام الله علیها

آغاز ماه ذیقعده برای حضرت کاظم و حضرت رضا علیهماالسلام و دودمان نبوت، پیام آور شادی و پایان یک انتظار طولانی است. زیرا حضرت نجمه علیهاسلام فرزندی جز حضرت رضا(ع) نداشت. مدتها پس از ایشان صاحب فرزندی نشد (حضرت رضا(ع) در سال ۱۴۸ ه.ق و حضرت معصومه(س) در سال ۱۷۳، یعنی با ۲۵ سال فاصله متولد گردید) امام صادق(ع) نیز به ولادت چنین بانویی بشارت داده بود.روزی که حضرت معصومه(س) دیده به جهان گشود، برای حضرت نجمه(س) و حضرت رضا(ع) و پدر بزرگوارشان، روز شادی و سرور وصف‏ناپذیری بود چرا که دختری از آسمان ولایت و امامت، طلوع کرده بود که قلبها را جلا می‏داد و چشمها را روشن می‏کرد و کانون مقدس اهل بیت(ع) را گرم می‏نمود.
آن روز انتظار به سر آمد و حضرت معصومه(س) در مدینه منوره در ماه ذیقعده سال ۱۷۳ ه.ق متولد گردید. و او فروغی بود از کوثر و گُلی تابناک از گلشن آل محمد(ص) که جهان مُلک و ملکوت را صفایی دیگر بخشید.
نامگذاری در شریعت اسلام از اهمیت خاصی برخوردار است. در روایات فراوانی انتخاب نام نیکو از وظایف والدین شمرده شده است. رسول گرامی اسلام(ص) امر می‏فرمود، افرادی که نام نکوهیده دارند نامشان را تغییر دهند.[ وسایل الشیعه، ج ۲۱، ص ۳۹۰] ائمه(ع) به جهت مقام و منزلت بسیار رفیعی که برای حضرت صدیقه طاهره(س) قائل بودند به نامِ مقدس «فاطمه» احترام فوق العاده‏ای ابراز می‏کردند.
هنگامی که امام صادق(ع) مطلع شدند که یکی از اصحابشان به نام «سکونی» اسم دخترش را «فاطمه» نهاده، فرمود:«آه، آه، آه» حالا که او را فاطمه نام نهادی، به او ناسزا نگو و او را کتک نزن.فروع کافی، ج ۶، ص ۴۸
نگاهی گذرا به اسامی فرزندان ائمه(ع) نشان می‏دهد که همه امامان یک یا چند دخترشان را به نام «فاطمه» نامیده‏اند. حضرت علی(ع) که نام مادر و همسرش فاطمه بود یکی از دخترانش را نیز «فاطمه» نامیده‏اند. ارشاد مفید، ج ۱، ص ۳۵۵
برخی از امامان بیش از یک دختر را «فاطمه» نام نهاده‏اند، که از آن جمله حضرت موسی بن جعفر(ع) که حداقل نام دو تن از دخترانشان را «فاطمه» نهاده‏اند. ارشاد، ج ۲، ص ۲۴۴
از سویی ابن جوزی، دانشمند معروف اهل تسنن در قرن هفتم، به هنگام شمارش فرزندان حضرت کاظم(ع) از چهار دختر آن حضرت به نام «فاطمه» یاد کرده است:
۱ ـ فاطمه کبری ۲ ـ فاطمه وُسطی ۳ ـ فاطمه صغری ۴ ـ فاطمه اُخری تذکره الخواص، ص ۳۱۵)
علامه مجلسی نیز از «فواطم اربعه» یاد کرده است.[ بحارالانوار، ج ۴۸، ص ۳۱۷] حضرت معصومه(س) همان فاطمه کبری است که چون نگینی شهر قم را آراسته است.
فاطمه صغری مشهور به «بی بی هیبت» در آذربایجان شوروی در جنوب «بادکوبه» مدفون است. بحارالانوار، ج ۴۸، ص ۳۱۷
گفته می‏شود که «فاطمه وسطی» در اصفهان مدفون است و برخی تصور کرده‏اند که «زینبیه» موجود در اصفهان مربوط به ایشان است.[ ارشاد، ج ۲، ص ۲۴۴] هر چند که حضرت موسی بن جعفر(ع) دختری به نام زینب داشته باشد جای تردید است. فاطمه اخری ملقب به «فاطمه طاهره» در رشت مدفون است که در این شهر به خواهر امام مشهور است. بحارالانوار، ج ۴۸، ص ۳۱۷
حضرت فاطمه معصومه(س) در محیطی پرورش یافت که پدر و مادر و فرزندان همه به فضایل اخلاقی آراسته بودند. عبادت، زهد و پارسایی، تقوا و راستگویی و بردباری، استقامت در برابر ناملایمات، بخشندگی و پاکدامنی و یاد خدا از صفات تبار پیامبر(ص) بود، پدران این خاندان همه برگزیدگان و پیشوایان هدایت بودند و هر یک در انتخاب همسر و تربیت فرزند، توجه کافی مبذول می‏داشتند، همانگونه که رسول اکرم(ص) خدیجه کبری را به همسری برگزید تا به تربیت فرزندانش همت گمارد. او از نخستین ایمان آورندگان به اسلام شد و شخصیت ملکوتی همچون حضرت فاطمه زهرا(س) را پرورش داد. ائمه طاهرین(ع) نیز به پیروی از رسول اکرم(ص) در انتخاب همسر نهایت دقت را به عمل آوردند، تا فرزند معصومی که پس از آنها به امامت می‏رسد از مادری پاکدامن و پارسا متولد شود، امام کاظم(ع) نیز از این اصل پیروی نمود.
حُمَیده مادر بزرگوار امام کاظم(ع) از مهاجران مغرب بود و به پیشنهاد امام باقر(ع) به همسری فرزندش امام صادق(ع) در آمده بود امام صادق(ع) درباره مقام والای همسرش که مادر امام کاظم(ع) شد می‏فرماید:
حُمیده ماننده شمش طلای خالص، از ناپاکی‏ها و ناخالصی‏ها، پاک است. فرشتگان او را همواره نگهداری کردند تا به من رسید، به خاطر کرامتی که خدا نسبت به من و حجت پس از من (فرزندش امام کاظم(ع)) عنایت فرمود. .اصول کافی، ج ۱، ص ۴۷۷
حُمیده بانویی آگاه و محدّثه بود و احادیثی را که از امام صادق(ع) و دیگران شنیده بود همچون یک راوی مورد اعتماد به مردم نقل می‏کرد و در واقع یکی از اساتید مجامع علمی بانوان در عصر امام صادق(ع) محسوب می‏شد.
وی در حوزه آموزشی خویش با دختری از اهالی مغرب به نام «نجمه» آشنا شد. نجمه علوم اسلامی را از همسر امام صادق(ع) فرا می‏گرفت و نشانه‏های عقل و هوشیاری و ایمان به خدا از رفتار و سیره عملی وی مشهود بود.
حُمیده می‏گوید: روزی که نجمه به خانه ما راه یافت، پیامبر(ص) را در عالم خواب دیدم که به من فرمود: (ای حمیده، نجمه را به پسرت موسی(ع) ببخش و همسر او کن، همانا به زودی بهترین فرد روی زمین از او متولد می‏شود. من به این دستور عمل کردم و نجمه را همسر فرزندم امام کاظم(ع) نمودم و از او حضرت امام رضا(ع) به دنیا آمد. اعلام الوری، ص ۳۰۲٫
پس از آنکه خانه حضرت موسی بن جعفر(ع) در مدینه با تولد این دختر، عطری تازه یافت امام هفتم، فرزند را در آغوش گرفت و پس از آنکه در گوش وی اذان و اقامه گفت، او را فاطمه نامید. نجمه، بانوی پرهیزگاری که تقدیر الهی او را از قبایل شمال آفریقا به خانه امام هفتم(ع) آورده بود، از شادی در پوست خود نمی‏گنجید. چرا که او، پس از افتخارِ مادری علی بن موسی الرضا(ع) اینک با ولادت فاطمه معصومه(س)، افتخار و شرافتی افزون یافت.
او هم مثل بسیاری از مردم مدینه، این بشارت امام صادق(ع) را شنیده بود که در خانه پسرش موسی بن جعفر(ع) دختری به نام فاطمه متولد خواهد شد که شیعیان با شفاعتش، به بهشت می‏روند.
فاطمه(س) در خانواده‏ای که همگی از دانایان، فرزانگان و پرهیزگاران عصر خویش بودند، تحت تربیت و ولایت پدر و مادر و برادر معصومش، دانش آموخت و به حدیث و سنت رسول اکرم(ص) تسلط یافت.
شش ساله بود که پدر بزرگوارش به دستور هارون الرشید، دستگیر و به عراق تبعید و زندانی شد و او به خانه برادر دلسوزش امام رضا(ع) منتقل گردید تا غم دوری پدر را کمتر احساس کند. به سال ۱۸۳ ه.ق ده ساله بود که خبر شهادت پدر را شنید.

او و دیگر فرزندان موسی بن جعفر(ع) به خاطر سختگیری‏های شدید عباسیان نسبت به فرزندان امیرالمؤمنین(ع) هرگز نتوانستند در شهادت پدر و پیشوای خویش، مجلس سوگواری برگزار کنند و آشکارا بگریند.
در تمامی این سالها، تنها پناه فاطمه معصومه(س)، برادر مهربانش امام رضا(ع) بوده در پنج سال فتنه و جنگی که از [سال ۱۹۳ ه.ق] بر سر جانشینی هارون بر پا بود، مدینه بیشترین خسارت را دید و باز هم سخت‏ترین فشارهای سیاسی و تنگناهای اقتصادی، متوجه امام رضا(ع) بود، تا مبادا به عنوان امام و جانشین پیامبر(ص) قیام کند و سپاهی گرد آورد.
با به حکومت رسیدن مأمون [به سال ۱۹۸] زندگی برای خانواده موسی بن جعفر(ع) دشوارتر گردید. تا جایی که سرانجام امام رضا(ع) با اکراه، به خواست مأمون تن دادند و جانشینی ظاهری، او را پذیرفتند.
وقتی امام هشتم(ع) را در شعبان ۲۰۰ هجری از مدینه به خراسان می‏بردند، خانواده خویش را جمع نمود و به آنها فرمود: این آخرین دیدار ماست من دیگر حرم جدّم را نخواهم دید. و بدین سان، دیگر بار فاطمه معصومه علیهاسلام به رنج دوری عزیزترین کَسِ خویش مبتلا گردید.
در آغازین ماههای سال ۲۰۱ هجری، فاطمه معصومه(س) که در اشتیاق برادر می‏سوخت از آزادی و امنیت نسبی به دست آمده استفاده کرد و با کاروان خراسان، عازم دیدار برادر گردید. اما چون کاروان به نزدیک ساوه رسید، بیماری سختی آن بانو را از ادامه سفر بازداشت.کاروانیان که به شرافت و منزلت، آن محدثه آل طاها آگاه و برخی از آنان، خویشان وی بودند، در ساوه توقف نمودند و در صددِ مداوای آن حضرت بر آمدند، لیکن او که اندوه دوری از برادر، سخت ناتوانش ساخته بود و احساس می‏کرد که خزان عمر کوتاهش فرا رسیده است، از اطرافیان در مورد «قم» پرس و جو نمود، چرا که بارها در حدیثی از پدر و جدش شنیده بود که «قم، حرم ما اهل بیت، آشیان آل محمد و پناهگاه شیعیان است، خاک آن مقدس است، اهل آن از ما هستند و ما از آنهاییم.»
گفتند: تا قم، ده فرسنگ فاصله است. فرمودند: پس مرا به قم ببرید.
خبر حضور فاطمه معصومه(س) در ساوه و بیماری ایشان به قم رسید. بزرگان شهر، از جمله موسی بن خزرج اشعری صحابه امام رضا(ع) به سرعت به ساوه شتافتند تا آن حضرت را به قم دعوت کنند و در قم از ایشان مراقبت و پذیرایی نمایند.
قمی‏ها شبانگاه به ساوه رسیدند و بامدادان، پس از آنکه بانوان همراه و محارم حضرت، ایشان را در کجاوه نهادند، موسی خود، رسام ناقه را بر دوش و راه قم را در پیش گرفت و در قم نیز، در سرای خویش، میزبانی آن حضرت را عهده دار گردید.
مردم قم با شور و شادی از دختر رسول خدا(ص) استقبال نمودند. خانه موسی بن خزرج محل آمد و شد و عیادت زنان و مردان دوستدار اهل بیت(ع) و محدثان و راویان حدیث و جویندگان حکمت و معنویت گردیده بود
معصومه
لقب «معصومه» را امام هشتم به خواهر گرامی‏شان اعطاء فرموده‏اند آنجا که می‏فرماید:
مَنْ زارَ الْمَعْصُومَهَ بِقمْ کَمَنْ زارَنی:هر کس حضرت معصومه(س) را در قم زیارت کند همانند کسی که مرا زیارت کرده باشد. ناسخ التواریخ.
همچنین لقب حضرت «معصومه» را می‏توان از رویای صادقه‏ای که توسط محقق بزرگواری چون علامه نوری نقل شده استنباط کرد. مطابق این نقل، خود حضرت معصومه(س) فرمودند:اَنَا الْمَعْصُومَهُ اُخْتُ الرِّضا(ع)من معصومه خواهر امام رضا(ع) هستم. دارالسلام، ج ۲، ص ۱۷۰
کریمه اهل بیت
پدرِ بزرگوار مرحوم آیت‏ا… العظمی سید شهاب الدین مرعشی نجفی، بسیار علاقمند بود که به هر طریقی شده، محل قبر شریف حضرت صدیقه طاهره را به دست آورد، برای این مقصود ختم مجرّبی انتخاب کرده، چهل شب به آن مداومت نمود تا شاید به طریقی او را از محل قبر شریف حضرت زهرا(س) آگاه فرمایند.
شب چهلم بعد از انجام ختم و توسل فراوان استراحت کرد، در عالم رؤیا به محضر مقدس حضرت باقر(ع) (یا حضرت صادق(ع)) مشرّف شد. امام(ع) به ایشان فرمود:عَلَیْکَ بِکَریمَهِ اَهْلِ الْبَیْتِ بر تو باد توسل به کریمه اهل بیت.
ایشان به تصور اینکه منظور امام(ع) از «کریمه اهل بیت» حضرت زهرا(س) است عرضه داشت:بلی، قربانت گردم، من نیز این ختم را برای همین گرفتم که محل قبر شریف آن حضرت را به صورت دقیق‏تر بدانم و به زیارتش مشرف شوم.امام(ع) فرمودند:منظور من قبر شریف حضرت معصومه(س) در قم است.سپس اضافه فرمودند:به جهت مصالحی خداوند اراده فرموده است، که محل قبر شریف حضرت زهرا(س) برای همیشه از همگان مخفی باشد و لذا قبر حضرت معصومه را تجلیگاه قبر شریف حضرت زهرا(س) قرار داده است. اگر قرار بود قبر حضرت زهرا(س) ظاهر باشد هر جلال و جبروتی که برای آن قبر شریف مقدّر بود، خداوند متعال همان جلال و جبروت را بر قبر مطهر حضرت معصومه(س) قرار داده است.
مرحوم آیت الله مرعشی پس از شنیدن این خواب، تصمیم گرفت که رخت سفر بر بندد و به قصد زیارت حضرت معصومه(س) رهسپار ایران شود. او بلافاصله مهیای سفر شده با همه اعضای خانواده‏اش نجف اشرف را به قصد زیارت «کریمه اهل بیت» ترک نمود. به نقل از کریمه اهل بیت، ص ۴۳ ـ ۴۵
القاب دیگر
القاب دهگانه‏ای از آن بزرگوار نقل شده است که عبارتند از:
۱ ـ طاهره ۲ ـ حمیده ۳ ـ برّه ۴ ـ رشیده ۵ ـ تقیّه ۶ ـ نقیّه ۷ ـ رضیّه ۸ ـ مرضیّه ۹ ـ سیّده ۱۰ ـ اُخت الرّضا
در فرازی از زیارتنامه خطاب به حضرت معصومه(س) آمده است:
اَلسَّلامُ عَلَیکَ اَیَّتُهَاالطّاهِرَهُ الْحَمیدَهُ الْبَرَّهُ الرَّشیدَهُ، التَقِیَّهُ الرِّضِیَّهُ الْمَرْضِیَّهُ
سلام بر تو ای پاک سرشت و پاک روش، ای ستوده، ای نیکوکار، ای بانوی رشد یافته و و پاک و پاکیزه، ای بانوی شایسته و پسندیده. انوارالمشعشین، ج ۱، ص ۲۱۱
در این فراز به هشت لقب از القاب حضرت معصومه(س) تصریح شده که هر کدام بیانگر یکی از ابعاد وجودی و ارزشهای والای زندگی درخشان او است.
هر یک از این القاب و صفات، ما را به مقامهای عالی و درجات ممتاز معنوی او رهنمون می‏سازد. شخصیتی که همه ابعاد، روش، منش، فکر و عمل او بر اساس پاکی، صداقت، شایستگی، تفکر و رشد دینی و عرفانی و مورد پسند خدا و رسول و امامان پی ریزی شده بود و در ایشان صفاتی متجلّی گردید که پیام‏آور مقام عصمت و طهارت اوست و هر یک چون آیینه نشان دهنده جمال و کمال ایشان می‏باشد.
فرزند پیامبر(ص)
در زیارتنامه‏ای که در شأن حضرت معصومه(س) از امام رضا(ع) نقل شده آمده: دختر رسول خدا(ص) دختر فاطمه و خدیجه علیهماسلام، دختر امیرمؤمنان علی(ع)، دختر حسن و حسین علیهماسلام، دختر ولی خدا(امام کاظم(ع)، خواهر ولی خداحضرت رضا(ع)و عمه ولی خداامام جواد(ع) خوانده شده است.
این تعبیرات، تنها بیانگر شرافت خانوادگی نیست، بلکه علاوه بر آن، بیانگر آن است که حضرت معصومه(س) از نظر معنوی و مقامات عالی ملکوتی، به راستی فرزند روح و جسم پیامبر(ص) و حضرت زهرا و خدیجه کبری علیهماسلام و امامان معصوم(ع) است.
شفیعه روز جزا
شیعیان بر اساس دهها آیه کریمه از قرآن مجید و صدها روایت از رسول اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) اعتقاد راسخی به شفاعت پیامبران و امامان و مقربان درگاه احدیت دارند. در روز قیامت بالاترین جایگاه شفاعت از آن رسول‏الله(ص) می‏باشد که قرآن کریم از آن به «مقام محمود» تعبیر نموده.[ اسراء، ۷۹] همچنین نوید گستردگی و وسعت شفاعت به ایشان داده شده آنجا که می‏فرماید:وَلَسَوْفَ یُعْطیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی. ضحی، ۵
بعد از رسول گرامی اسلام(ص) دو تن از خاندان آن حضرت شفاعت گسترده‏ای دارند که بسیار وسیع است.
۱ ـ حضرت فاطمه زهرا(س) ۲ ـ حضرت فاطمه معصومه(س)
در مورد شفاعت گسترده حضرت زهرا(س) همین بس که شفاعت، مهریه حضرت زهراست و به هنگام ازدواج آن حضرت، جبرییل امین، طاقه ابریشمی از جانب پروردگار آورد که در روی آن نوشته بود «خداوند مهریه، فاطمه زهرا را شفاعت گنهکاران از امت محمد(ص) قرار داد.»
حضرت زهرا(س) به هنگام شهادت فرمود:این قطعه حریر را با او همراه سازند چون در روز قیامت این سند شفاعت را به دست می‏گیرم و برای گنهکاران از امّت پدرم شفاعت می‏کنم.[ .اخبار الدول و آثار الاول، ص ۸۸، این حدیث را احمد بن یوسف دمشقی قرمانی از طریق اهل سنت روایت کرده است
از طریق اهلبیت روایت فراوانی داریم که بهشت و شفاعت، جزو مهریه حضرت زهرا(س) می‏باشد. بحار، ج ۴۳، ص ۱۰۵
بعد از صدیقه طاهره، از جهت گستردگی شفاعت هیچ بانویی به شفیعه محشر، حضرت معصومه(س) دخت موسی بن جعفر(ع) نمی‏رسد. امام صادق(ع) در این رابطه می‏فرماید:
بانویی از فرزندان من به نام دختر موسی(ع)، در آنجا (قم) رحلت می‏کند که با شفاعت او همه شیعیان ما وارد بهشت می‏شوند. بحار، ج ۶۰، ص ۲۱۶

در فرازی از زیارتنامه‏اش می‏خوانیم:
یا فاطمهُ اِشْفعی لی فی الْجَنَّهٍ«ای فاطمه ـ معصومه ـ در بهشت برای ما شفاعت کن.»
نقل حدیث
از ویژگیهای حضرت معصومه(س) این بود که به علوم اسلامی آگاهی داشت و آن را برای دیگران و آیندگان نقل می‏کردند ایشان از حضرت زهرا(س) نقل می‏کنند که فرمود:از رسول خدا(ص) شنیدم فرمود: هنگامی که به معراج رفتم، وارد بهشت شدم، در آنجا قصری از دُرّ سفید میان خالی دیدم، که درِ آن قصر، به دُرّ و یاقوت آراسته شده بود، و بر آن در، پرده‏ای آویخته بود، سرم را بلند کردم، دیدم بر روی آن نوشته شده:لا اِلهَ اِلا اللّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّهِ، عَلِی وَلِی القَوْمِ :خدایی جز خدای یکتا نیست، محمد رسول خدا است، علی رهبر قوم است.بر پرده نگریستم دیدم نوشته شدهبَخٍ بَخٍّ مَنْ مِثْلُ شیعَهِ عَلِی؟به به! چه کسی همانند شیعه علی(ع) (دارای مقامات عالی) است؟وارد آن قصر شدم، در میان آن، قصری از عقیق سرخ میان خالی دیدم، دارای دری از نقره، آراسته به زبرجد سبز بود و بر آن در، پرده‏ای آویخته بود، سرم را بلند کردم، دیدم بر روی آن در چنین نوشته شده:
مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّهِ، عَلِی وَصِی الْمُصْطَفی :محمد رسول خدا است، علی وصی مصطفی(ص) است.سپس دیدم در آن پرده چنین نوشته بود:بَشِّرْ شیعَهِ عَلِی بِطیبِ الْمَولَد :شیعه علی(ع) را مژده بده که پاکزاد است.در میان آن قصر رفتم، دیدم قصر دیگری از زمرّد سبز میان خالی است که زیباتر از آن ندیده بودم، دارای دری از یاقوت سرخ، آراسته به دُرّ بود، پرده‏ای بر آن آویخته بود، سرم را بلند کردم دیدم روی آن پرده چنین نوشته شده است:
شیعَهُ عَلِی هُمُ الْفائِزونَشیعیان علی(ع) کسانی هستند که رستگار می‏باشند… بحارالانوار، ج ۶۸، ص ۶۶ و ۶۷٫
در حدیث دیگری فاطمه معصومه(س) دختر امام کاظم(ع) و از فاطمه دختر امام صادق(ع) و او از فاطمه دختر امام باقر(ع) و او از فاطمه دختر امام سجاد(ع) و او از فاطمه دختر امام حسین(ع) و او از زینب دختر علی(ع) و او از فاطمه دختر رسول خدا(ص) روایت کرد که رسول خدا(ص) فرمود:اَلا مَنْ ماتَ عَلی حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ ماتَ شَهیدَا :آگاه باشید کسی که با حب آل محمد از دنیا رفت شهید از دنیا رفته است!
زیارتنامه مخصوص
یکی از خصوصیات استثنایی حضرت معصومه(س)، زیارتنامه‏ای است که حضرت رضا(ع) در شأن او صادر فرموده است. علامه مجلسی(ره) از بعضی کتب زیارات، از علی ابن ابراهیم و او از سعد اشعری قمی نقل می‏کند که گفت:در محضر امام رضا(ع) بودم، به من فرمود: ای سعد از برای ما در نزد شما (در قم) قبری وجود دارد. سعد عرض کرد: قربانت گردم آیا مقصود شما قبر فاطمه دختر موسی بن جعفر(ع) است؟ امام رضا(ع) فرمود:
نَعَمْ مَنْ زارَها عارفَا بَحَقِّها فَلَهُ الْجَنَّهُ:آری کسی که با معرفت به شأن او، او را زیارت کند، بهشت از برای اوست
واسطه فیض الهی
انسان در اثر عبادت و بندگی خداوند متعال می‏تواند مظهر اراده حق و واسطه فیض الهی گردد، این ثمره عبودیت و اطاعت کامل از ذات اقدس الهی است. در حدیث قدسی می‏فرماید:
ای فرزند آدم… مرا اطاعت کن تا تو را چنان نمایم که (به عنایت من) هر آنچه را اراده کنی همان شود. مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۲۹۸
امام صادق(ع) می‏فرماید:اَلْعُبُودِیَّهُ جَوْهَرَهٌ کُنْهُها الرُّبُوبِیَّه :بندگی خداوند گوهری است که نهایت و باطن آن فرمانروایی بر موجودات است.[ مصباح الشریعه، باب ۱۰۰، (نقل از میزان الحکمه).
اولیاء الهی در راه بندگی و اطاعت، گوی سبقت را از دیگران ربوده و این راه را خالصانه پیموده‏اند آنها هم در زندگی پر برکت خویش و هم بعد از آن، منشاء کرامت و عنایاتی بوده‏اند که آثار یک عمر اخلاص و وارستگی آنها است.
از دیر زمان آستانه مقدسه حضرت معصومه(س) منشاء کرامت و عنایت ربانی بوده است و چه قلب‏های نا امیدی که سرشار از امید به فضل و کرم الهی شده و از درگاه پر فیض این کریمه اهل بیت با دلی شاد برگشته‏اند. این‏ها همه، نشانه بزرگی و عظمت روح آن بانوی بزرگوار است.
علم حضرت معصومه(س)
عصر امام کاظم(ع) بود. روزی جمعی از شیعیان برای دریافت پاسخ به سئوالهای خود، به مدینه وارد شدند تا به محضر امام کاظم(ع) برسند، آن حضرت در مسافرت بود، نظر به اینکه آنها ناگزیر به مراجعت بودند، پرسشهای خود را نوشتند و به افراد خانواده امام کاظم(ع) تحویل دادند تا در سفر بعد جواب آنها را دریافت نمایند. هنگام خداحافظی، دیدند حضرت معصومه(س) پاسخ پرسشهای آنها را نوشته و آماده کرده است.
آنها شادمان شدند و پاسخها را دریافت کردند و به سوی وطن رهسپار شدند، در مسیر راه به امام کاظم(ع) برخوردند و ماجرا را به عرض آن حضرت رساندند، امام کاظم(ع) آن نوشته را از آنها طلبید و مطالعه کرد، پاسخهای حضرت معصومه(س) را درست یافت. سه بار فرمود: فَداها اَبُوها؛ پدرش به فدایش باد. حضرت معصومه(س) فاطمه دوم، نویسنده محمد محمدی اشتهاردی، ص ۱۳۳٫
در داخل حرم مطهر و در زیر گنبد علاوه بر حضرت معصومه(س) پنج تن از بانوان اهل بیت(ع) آرمیده‏اند که عبارتند از:
۱ ـ میمونه، دختر موسی مبرقع و نوه امام جواد(ع)
۲ ـ امّ محمد، دختر موسی مبرقع و نوه امام جواد(ع)
۳ ـ امّ قاسم، دختر علی کوکبی
۴ ـ امّ اسحاق فرزند موسی مبرقع
۵ ـ امّ حبیب نوه امام رضا(ع)
طبق گزارش تاریخ قم در قرن سوم هجری دو قبه به جای گنبد فعلی بوده که قبّه اوّل بر فراز قبر مطهر حضرت معصومه و قبور امّ محمد و امّ اسحاق قرار داشت.و قبه دوم بر فراز قبور امّ حبیب، امّ اسحاق و میمونه قرار گرفته بود تاریخ قم، ص ۲۱۴
با توجه به اینکه گروهی از بانوان خاندان عصمت و طهارت در این بقعه شریفه در کنار حضرت معصومه(س) آرمیده‏اند از زیارت آنان نیز نباید غفلت کرد و حداقل به نیت زیارت همه آنها باید گفت:اَلسَّلامُ عَلَیکُنَّ یا بَناتِ رَسُولِ اللّهِ وَ رَحْمَهُ اللّهِ وَ بَرَکاتُهُ
بعد از زیارت چهارده معصوم(ع)، برای زیارت حضرت معصومه(س) ترغیب و تشویق فراوانی صورت گرفته است. در پاداش زیارت زایران حضرت معصومه سلام الله علیها تعبیرات ارزشمندی چون؛ اهل بهشت، بهشت از آنِ اوست و بهشت بر او واجب است، وارد شده و ارزش زیارت آن کریمه اهل بیت، معادل بهشت و همسنگ زیارت امام هشتم(ع) قرار داده شده است.امام رضا(ع) می‏فرماید: مَنْ زارَها فَلَهُ الْجَنَّهُ هر کس او را زیارت کند بهشت از آنِ اوست عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۲۷۱٫
امام جواد(ع) فرموده‏اند: مَنْ زار عَمَّتی بِقُمْ فَلَهُ الْجَنَّهُ، هر کس عمه‏ام را در قم زیارت کند بهشت از آنِ اوست. کامل الزیارات، ص ۳۲۴
همچنین امام صادق(ع) می‏فرماید:اِنَّ لِلّهِ حَرَمَا وَ هُوَ مَکَّهُ وَ لِرَسولِهِ حَرَمَا وَ هُوَ الْمَدینَهُ وَ لِاَمیرِ الْمُؤمِنیینْ حَرَمَا وَ هُوَ الْکُوفَهُ وَ لَنا حَرَمَا و هُوَ قُمْ وَ سَتُدْفَنُ فیهِ اِمْرَأَهٌ مَنْ وُلْدی تُسَمّی فاطِمَهُ مَنْ زارَها وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّهُ.خدا را حرمی است و آن مکه است، رسول خدا را حرمی است و آن مدینه است، امیر مؤمنان را حرمی است و آن کوفه است اهلبیت را حرمی است و آن قم است. به زودی بانویی به نام «فاطمه» از فرزندان من در آنجا دفن می‏شود که هر کس او را زیارت کند بهشت بر او واجب می‏شود.راوی می‏گوید: امام صادق(ع) این سخن را زمانی فرمود که هنوز مادر حضرت موسی‏بن جعفر او را به دنیا نیاورده بود. تاریخ قم، ص ۲۱۴
باز هم از امام صادق(ع) روایت شده است:اِنَّ زیارَتَها تُعادِلُ الْجَنَّهَزیارت حضرت معصومه همسنگ بهشت است.[ تاریخ قم ص ۲۱۵]

همچنین امام صادق(ع) فرمودند:تُقْبَضُ فیها اِمْرَأَهٌ هِی مِنْ وُلْدی وَاسْمُها فاطِمَهُ بِنْتُ مُوسی تُدخُلُ بِشَفاعَتِها شیعَتُنا الْجَنَّهَ بِأَجْمَعِهِمْ :در قم بانویی که از فرزندان من است و نام گرامیش فاطمه دختر موسی(ع) است، رحلت می‏کند با شفاعت او همه شیعیان و (چنانچه شرایط شفاعت را داشتند) وارد بهشت می‏شوند. بحارالانوار، ج ۶۰، ص ۲۲۸
امام رضا(ع) خطاب به سعد بن سعد احزم می‏فرماید:یا سَعْدُ! مَنْ زارَها فَلَهُ الْجَنَّهُ او «هُوَ مِنْ اَهلِ الْجَنَّهِ»ای سعد! هر کس او را زیارت کند بهشت از آنَ اوست و یا «او اهل بهشت است». مجالس المؤمنین؛ ج ۱، ص ۸۳٫
باز هم از امام رضا(ع) وارد شده است:مَنْ زارَ الْمَعْصُومَهَ بِقُمْ کَمَنْ زارَنی
هر کس حضرت معصومه(س) را در قم زیارت کند همانند کسی است که مرا زیارت کرده باشد. ناسخ التواریخ، ج ۳، ص ۶۸
هم ایشان است که می‏فرمایند:هر کس نتواند به زیارت من بیاید، برادرم را در ری یا خواهرم را در قم زیارت کند که همان ثواب زیارت مرا در می‏یابد. . زبده التصانیف، ج ۶، ص ۱۵۹، از این حدیث مرتبه حضرت حمزه بن موسی بن جعفر(ع) که در حضرت عبدالعظیم مدفون می‏باشد، نیز روشن می‏شود.
نخست اشتیاق دیدار در دل احساس می‏شود، آنگاه انسان از کسب و تجارب چشم می‏پوشد به موانع سفر و مشکلات دست و پا گیر زندگی اعتنا نمی‏کند و آهنگ سفر می‏نماید. برای پیمودن راههای دور و دراز مهیا می‏شود و ساز و برگ سفر را آماده می‏سازد و به امید گوشه چشمی از محبوب به سوی کعبه مقصود عزیمت می‏کند.
مهمترین گامی که یک زائر بر می‏دارد تلاش بی امان برای اصلاح خویشتن است. او می‏کوشد که خود را از هرگونه عیب و نقصی پاک سازد و زنگار گنه را با اشک ندامت بزداید، تا شایسته دیدار یار شود.زائر با تمام قدرت در تقویت کمالات خویش می‏کوشد تا در حریم یار مَحْرَم شود. او همچنین دشت و صحرا را پشت سر می‏گذارد، خطرات سفر را به جان می‏خرد تا خود را به شهرِ یار برساند، از همه می‏برّد تا به یار بپیوندد. کوله بارش را بر زمین می‏نهد و سر به آستان محبوب می‏گذارد، اشک شوق چون سیل از دیدگانش فرو می‏ریزد. و آنگاه چشمانش پر فروغ می‏گردد، آتش محبت زبانه می‏کشد، هر چه تلاش می‏کند که شرط ادب به جای آورد و از دور عرض ارادت نماید، دل اجازه نمی‏دهد و شور نمی‏گذارد، سرانجام شور نشأت گرفته از شعور او را به کنار ضریح می‏کشاند.
سعی می‏کند که صورتش را بر ضریح نگذارد که گَرد گناه بر چهره‏اش نشسته و تیرگی گناه بر رویش سایه انداخته است ولی بارقه امید بر دلش نور افشانی می‏کند و نوید و رحمت پروردگار بر سرش بال می‏گستراند با یک دنیا امید صورت بر ضریح می‏گذارد و باران اشکش جاری می‏شود و زیر لب زمزمه می‏کند: بَلْدَهٌ طَیَّبَهٌ وَ رَبٌّ عَفُورٌ. سبأ، ۱۵
آنگاه تصمیم جدی به انجام خیر در تمام سلولهای مغزش نقش می‏بندد و دلش به مغفرت خداوند غفور گواهی می‏دهد و خود را شایسته دیدار یار می‏بیند و در انتظار عنایت محبوب می‏نشیند که گرامی داشتِ مهمان، سیره این خاندان است. کریمه اهل بیت، ص ۱۳۵

دورنمـایـى از تـربیت و پـرورش فـاطمه معصـومه(س)

مقام علمى حضرت معصومه(س)
حضرت معصومه(س) در خاندانى که سرچشمه علم و تقوا و فضایل اخلاقى بودند, نشو و نما یافت. پس از آن که پدر بزرگوار آن بانوى گرامى به شهادت رسید, فرزند ارجمند آن امام یعنى حضرت رضا(ع) عهده دار امر تعلیم و تربیت خواهران و برادران خود شد و مخارج آنان را نیز متکفل گردید. در اثر توجهات زیاد آن حضرت هر یک از فرزندان امام کاظم(ع) به مقامى شامخ دست یافتند و زبانزد عام و خاص گشتند. ابن صباغ مالکى در این باره گوید: (هریک از فرزندان ابى الحسن موسى معروف به کاظم فضیلتى مشهور دارد.)( الفصول المهم, ص ه ۲۴۰) نیز اربلى در این زمینه مى نویسد: (براى هریک از فرزندان ابى الحسن موسى(ع) فضیلت و منقبتى معروف وجود دارد.)( کشف الغمه, ج ۳, ص ۳۰)
آنچه مسلم است این که در میان فرزندان امام کاظم(ع) بعد از حضرت رضا(ع), حضرت معصومه(س) از نظر علمى و اخلاقى والا مقام ترین آنان است. این حقیقت از اسامى و القاب و تعریفها و توصیفاتى که ائمه اطهار(علیهم السلام) از وى نموده اند, هویداست. و با توجه به این حقیقت که ارتباط تنگاتنگ و غیر قابل انفکاکى میان تهذیب نفس و طى مدارج اخلاقى و عرفانى و حصول علوم اصیل الهى و حکمت وجود دارد, مى توان به رتبه و مقام علمى غیر قابل توصیف حضرت معصومه(س) پى برد و به این نکته واقف گشت که ایشان نیز چون حضرت زینب(س) عالمه غیر معلمه بود.
روایات حضرت معصومه(س)
فاطمه معصومه(س) از جمله راویان گرانقدر و عظیم الشإن آل محمد(ص) است. ایشان از پدرگرامى خویش و اجداد شریف و بزرگان و جمعى از خاندان جلیل القدرش احادیثى نقل کرده که قابل قبول علماى شیعى و سنى است.( – فاطمه بنت الامام موسى بن جعفر, ص ۵۸ و ۵۷ و اعلام النسإ, ص ۵۷۷٫)
متإسفانه نگارنده به بیش از پنج روایت از این بانوى گرامى دست پیدا نکرد:
۱ ـ ابوالخیر شمس الدین محمد بن محمد بن جزرى شافعى (م ۸۳۳) در کتاب (اسنى المطالب فى منافب سیدنا على بن ابى طالب) سخن حضرت فاطمه دختر پیامبر(ص) را آورده است: (امینى, مقدمه اسنى المطالب, ص ۳۲)
((… آیا فرمایش رسول خدا(ص) را در روز غدیر به فراموشى سپرده اید که فرمود: هرکه من مولاى اویم, پس على مولاى اوست… و سخن دیگر رسول خدا(ص) را: تو (اى على!) نسبت به من به منزله هارون نسبت به موسى(ع) هستى .الغدیر, ج ۱, ص ۱۹۷٫
در سند روایات فوق این اشخاص وجود دارند: بکر بن احمد قصرى, فاطمه دختر امام رضا(ع), فاطمه (معصومه) و زینب و ام کلثوم دختران امام کاظم(ع), فاطمه دختر امام صادق(ع), فاطمه دختر امام باقر(ع), فاطمه دختر امام سجاد(ع), فاطمه و سکینه دختران امام حسین(ع), ام کلثوم دختر فاطمه زهرا(س), حضرت فاطمه(س) و کسانى که پیش از بکربن احمد در این سلسله هستند.
۲ ـ در روایت دیگرى نظیر روایت فوق از لسان مبارک رسول الله(ص); آمده است: (من کنت مولاه فعلى مولاه) هرکه من مولا و رهبر او هستم, على رهبر ومولاى اوست. احقاق الحق, ج ۶, ص ۲۸۲, به نقل از مسند فاطمه معصومه, ص ۶۱٫
در سند این روایت اشخاص ذیل وجود دارند: فاطمه دختر گرامى امام رضا(ع), زینب و ام کلثوم و فاطمه دختران گرامى امام کاظم(ع), فاطمه دختر گرامى امام صادق(ع), فاطمه دختر گرامى امام باقر(ع), فاطمه دختر گرامى امام سجاد(ع), فاطمه و سکینه دختران گرامى امام حسین(ع), ام کلثوم دختر گرامى حضرت فاطمه(س) و حضرت فاطمه(س).

۳ ـ روایت دیگر را ابى محمد بن احمد بن على قمى در کتاب (المسلسلات ص ۱۰۸) خویش این گونه ذکر مى نماید: از محمدبن على بن الحسین از احمد بن زیاد بن جعفر از ابوالقاسم جعفر بن محمد علوى عریضى ازابوعبدالله احمد بن محمد بن خلیل از على بن محمد بن جعفر اهوازى از بکر بن احنف از فاطمه دختر على بن موسى(ع) از فاطمه (معصومه) و زینب و ام کلثوم دختران موسى بن جعفر(ع) از فاطمه و سکینه دختران حسین بن على(ع) از ام کلثوم دختر على(ع) از فاطمه زهرا(س) دختر رسول خدا(ص) که فرمود: (از رسول خدا(ص) شنیدم که مى فرمود:وقتى در شب معراج به آسمان برده شدم, داخل بهشت گردیده, قصرى از مروارید سفید و درخشان مشاهده کردم. درى داشت که برآن پرده اى آویزان و با تزیین به مروارید و یاقوت درخشندگى پیدا کرده بود. چون سرم را بالا بردم, دیدم برآن در نوشته شده است: (لااله الاالله, محمد رسول الله, على ولى الله.) و برآن پرده: (خوشا, خوشا به مثل شیعه على.) آنگاه داخل قصر شدم. در آنجا قصرى از عقیق سرخ بود و درى از نقره داشت که به وسیله زبرجد سبز درخشان شده بود. برآن در, پرده اى بود. چون سرم را بالا بردم, دیدم برآن در نوشته شده است: (محمد رسول خداست. على جانشین مصطفى است.) و برآن پرده: (بشارت ده پیروان على را به حلال زادگى.) آنگاه داخل قصر شدم. در آنجا قصرى از زمرد سبز بود. زیباتر از آن مشاهده نکرده بودم. درى از یاقوت سرخ داشت که با تزیین به مروارید رخشان شده بود. برآن در پرده اى قرار داشت. وقتى سرم را بالا بردم, دیدم بر آن پرده نوشته شده است:(پیروان على, رستگارانند.)به دوستم جبرئیل گفتم: این قصر از آن کیست؟گفت: محمد! از آن پسرعمو و جانشین تو على ابن ابى طالب است. در روز قیامت همه مردم برهنه پا و عریان محشور مى شوند مگر شیعیان على. و همگى به نامهاى مادرانشان فراخوانده مى شوند مگر پیروان على که به نامهاى پدرانشان خوانده مى شوند.
به دوستم جبرئیل گفتم: این براى چیست؟گفت: زیرا آنان على را دوست داشتند, حلال زاده اند. ـ بحارالانوار, ج ۶۵, ص ۷۷ و ۷۶, فاطمه بنت الامام موسى بن جعفر, ص ۶۰ و ۵۹٫

۴ ـ در روایت سوم از کتاب (امالى) از احمد بن حسین از حسن بن على سکرى از محمد بن زکریاى جوهرى ازعباس بن بکار از حسن بن یزید از فاطمه (معصومه) دختر موسى بن جعفر(ع) از عمر بن على بن الحسین از فاطمه دختر امام حسین(ع) از اسمإ دختر عمیس از صفیه دختر عبدالمطلب آمده است:وقتى حسین(ع) از مادرش متولد شد, پیامبر(ص) فرمود: عمه! فرزندم را نزدم بیاور.من عرض کردم: اى رسول خدا! او را پس از ولادت پاکیزه نکرده ایم. رسول خدا(ص) فرمود: عمه! تو مى خواهى او را پاکیزه کنى؟! خداوند تبارک و تعالى او را پاکیزه و از آلودگى ها منزه کرده است.) فاطمه بنت الامام موسى بن جعفر, ص ۶۱٫)

۵ ـ حدیث دیگر را محمد غمارى شافعى در کتاب خویش بدین طریق نقل کرده است:
از فاطمه دختر حسین رضوى از فاطمه دختر محمد رضوى از فاطمه دختر ابراهیم رضوى از فاطمه دختر حسن رضوى از فاطمه دختر محمد موسوى از فاطمه دختر عبدالله علوى از فاطمه دختر حسن حسینى از فاطمه دختر ابى هاشم حسینى از فاطمه دختر محمدبن احمد بن موسى مبرقع از فاطمه دختر احمد بن موسى مبرقع از فاطمه دختر موسى مبرقع از فاطمه دختر امام رضا(ع) از فاطمه دختر امام موسى بن جعفر(ع) از فاطمه دختر امام صادق(ع) از فاطمه دختر امام باقر(ع) از فاطمه دختر امام سجاد(ع) از فاطمه دختر امام حسین(ع) از زینب دختر امیرمومنان(ع) از فاطمه(س) دختر رسول خدا(ص).در این روایت حضرت فاطمه زهرا(س) به نقل از رسول خدا(ص) مى فرماید: (آگاه باشید, هرکس با دوستى آل محمد بمیرد, شهید مرده است!)
روایت مزبور به حدیث (فاطمیات) مشهور است. چون جز دو تن از کسانى که در سلسله آن وجود دارند, بقیه (فاطمه)نام دارند.رازى, محمد شریف, گنجینه دانشمندان, ج ۱,