انتشار گزارش‌هایی درباره تأثیر مصرف محصولات تراریخته بر افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های کشنده‌ای همچون سرطان، زنگ‌های خطر را برای تمام کشورها ازجمله ایران در مورد مصرف بی‌رویه اینگونه محصولات تغییر ژنتیک داده شده به صدا درآورده است.

به گزارش همشهری از چندی قبل که بحث استفاده از محصولات تراریخته همچون برنج و ذرت در کشور داغ شده، هشدارهایی در این خصوص داده شده است. منتقدان محصولات تراریخته بارها، طی نامه‌های سرگشاده نسبت به عواقب این محصولات هشدار داده‌اند، درحالی‌که موافقان می‌گویند هنوز زیانبار بودن این محصولات اثبات نشده است.

به گزارش همشهری، دولت اگرچه در برنامه ششم توسعه مستقیما به موضوع توسعه ایمن از زیست‌فناوری نپرداخته اما در سند برنامه ششم، موارد متناقضی درباره آن آمده است، به‌گونه‌ای که در بخش مربوط به علم‌و‌فناوری به مباحث مربوط به تراریخته پرداخته شده و در این سند، بر لزوم «تولید و تجاری‌سازی انبوه کودهای زیستی، سموم زیستی و محصولات تراریخته با اولویت برنج و پنبه تراریخته، با رعایت ملاحظات زیست‌محیطی» تأکید شده است.

این در حالی است که در تناقضی آشکار در بخش‌های مربوط به کشاورزی و محیط‌زیست، این سیاست‌ها را به چالش کشیده است. «برقراری اصل احتیاطی در توسعه فناوری‌ها و مرز دانش در حوزه زیست‌فناوری، نانوتکنولوژی و علوم شناختی زیست‌محیطی» از یک سو و توصیه به «ارتقای شاخص‌های امنیت زیستی» دو گزاره‌ای است که با توسعه محصولات تراریخته در تناقض است.

روز گذشته مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در بررسی اسناد لایحه برنامه ششم انتقادات جدی‌ای به این بند وارد ساخته و سلامت و سازگاری با محیط‌زیست محصولات تراریخته را مورد تردید دانست. در این گزارش با اشاره به «تولید و تجاری‌سازی‌ انبوه محصولات تراریخته و مقابله با فناوری هراسی در رسانه‌های ملی به‌عنوان یکی از اقدامات اساسی دولت در بخش علم و فناوری آورده شده» آمده است:

«این در حالی است که هنوز ایمن بودن محصولات تراریخته چه در بحث محیط‌زیست و چه سلامت انسان از نظر متخصصان دنیا و کشور مورد تردید است. همچنین قوانین و مقررات این حوزه با چالش‌هایی روبه‌روست و هنوز در کشور اجرایی نشده است.»
دفتر مطالعات فناوری‌های نوین مرکز پژوهش‌های مجلس، این تناقض‌ها را «نگاه افراط و تفریطی در توسعه زیست فناوری و در ملاحظات ایمنی» قلمداد کرده است.

در بخش دیگری از این گزارش با اشاره به اصل احتیاطی مورد اشاره در بخش محیط‌زیست، آمده است: «وقتی احتمال، بروز خطر یا خسارت غیرقابل جبرانی وجود دارد، کمبود یا عدم‌اطلاعات علمی نباید به‌عنوان بهانه‌ای برای به تأخیر انداختن اقدامات جهت جلوگیری از تخریب و فرسایش محیط‌زیست باشد. از طرف دیگر تولید و تجاری‌سازی انبوه محصولات تراریخته و مقابله با فناوری‌هراسی در رسانه‌های ملی به‌عنوان یکی از اقدامات اساسی دولت در بخش علم و فناوری آورده شده است.

این در حالی است که هنوز ایمن بودن محصولات تراریخته، چه در بحث محیط‌زیست و چه سلامت انسان از نظر متخصصان دنیا و کشور مورد تردید است. همچنین قوانین و مقررات این حوزه با چالش‌هایی روبه‌رو است و هنوز در کشور اجرایی نشده‌اند. بنابراین همانطور که در نقشه جامع علمی کشور نیز اشاره شده است این فناوری اولویت‌دار نیاز به مدیریت کلان دارند و لذا تخمین زیرساخت‌های قانونی و فنی طی برنامه ششم توسعه ضروری به‌نظر می‌رسد.»

در این گزارش پیشنهاد شده تا دولت مکلف شود طی برنامه ششم توسعه استانداردهای مورد نیاز محصولات حاصل از زیست‌فناوری را تدوین کرده و مدیریت جامع منابع ژنتیک و زیستی کشور در جهت حفظ تنوع زیستی و ژنتیک انجام گیرد.
کنترل و نظارت بر واردات و صادرات محصولات حاصل از زیست‌فناوری نیز دیگر پیشنهاد مهم مرکز پژوهش‌های مجلس برای الحاق به ماده۱۴ لایحه احکام مورد نیاز اجرای برنامه ششم است.

• دولت در تلاش برای قانونی کردن محصولات تراریخته

روز گذشته، دبیر کمیته ایمنی زیستی وزارت بهداشت از تلاش دولت یازدهم برای قانونی‌سازی‌ محصولات تراریخته در برنامه ششم توسعه خبر داد. دکتر مهرناز خیر‌اندیش در این باره گفت: براساس ضوابط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تمام مواد غذایی که احتمال تراریخته بودن آنها در بازار مصرف وجود دارد باید برچسب‌گذاری شود.

وی هدف از برچسب‌گذاری محصولات غذایی تغییر ژنتیک یافته را امکان ردیابی آنها در بازار و همچنین احقاق حق مصرف‌کننده ذکر کرد و گفت: هم‌اکنون روغن ذرت و روغن سویا در بازار مصرف برچسب‌گذاری می‌شود که نشان‌دهنده تأیید ایمنی و سلامت آنها توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.

سازمان غذا و دارو پیش از این اعلام کرده بود که برخی محصولات غذایی موجود در بازار که مجوز هم گرفته‌اند، اعلام نکرده‌ند که دستکاری شده ژنتیک یا تراریخته هستند و هنگام بررسی سطح بازار، تراریخته بودن آنها مشخص شده است. از همین رو وزارت بهداشت اعلام کرده که تمامی محصولات ترایخته، ملزم به نصب برچسب تراریختگی شده‌اند.

منبع: روزنامه همشهری – ۳ شهریور ماه ۱۳۹۵ – صفحه نخست