درباره شهرهای تهی از حکمت
اخیرا از قول یکی از حکما چنین شنیدم که قاجار برای انتخاب تهران به عنوان پایتخت از چندین منجّم مشورت گرفت و بعد از اطمینان از مناسب بودن موقعیت فیزیکی و جغرافیایی، آن را به عنوان پایتخت حکومت خود برگزید. برخلاف دوره معاصر که ساخت و سازها از حکمت تهی شده است، در معماری و شهرسازی اسلامی ایرانی چه در مقیاس خُرد نظیر تعیین زمان ساخت یک منزل مسکونی و چه در مقیاس کلان نظیر انتخاب پایتخت و یا حتی تعیین تاریخ شروع ساخت یک میدان مهم شهری، بهره‌گیری از حکمت کاملاً رایج بوده است که در علومی نظیر علم نجوم بروز و ظهور داشت.
برای مثال بنابر برخی پژوهش‌ها، زمان دقیق شروع معماری میدان نقش جهان اصفهان ساعت ۱۱:۲۲ پیش از ظهر روز ۱۸ صفر سال ۹۹۹ قمری (منطبق بر ۲۵ آذرماه یا بُرج قوس ۹۶۹ شمسی) بوده است. اما در این ساعت و این تاریخ چه سرّی نهفته بوده است که برای شروع احداث چنین میدان مهمی انتخاب شده است؟!
از آنجا که در این لحظه، محور میدان، هم‌راستا با زاویه سَمت خورشید-زحل می‌گردد، دلیل نجومی برای هم‌ترازیِ نظام‌مند معماری با اوضاع فلکی آسمانه‌اش بوده است. به نحوی که در این زمان و بر اساس قواعد علم نجوم، خورشید در خانه دَهُم (به تعبیر منجّمان، وتد عاشر) و زحل در خانه چهارم (به تعبیر منجّمان، وتد رابع) است که این وضعیت در «زایجه کیهان» نیز برقرار بوده و دلیل خوبی برای بنانهادن بوده است. طبق قواعد تنجیم، خورشید کوکب پادشاهان است و حضورش در دهم، دلالت بر حکومت می‌کند. زحل نیز کوکب عمارت و ساخت وساز و دیرپایی است و حضورش در چهارم، متناسب بوده است با ساخت میدانی شاهانه. فلذا زمان شروع معماریِ این میدان، بر این دو دلیل نجومی (یعنی حکومت و دیرپایی) استوار شده است.
حالا مقایسه بفرمایید با شهرهای معاصر که دیگر در آنها نه به علم نجوم در ساخت و سازها توجهی می‌شود و نه به علم طب و نه به هر نوع حکمت دیگری. از شهری که صفر تا صد آن صرفاً بر اساس مناسبات نظام سرمایه‌داری شکل بگیرد و حرف اول و آخر آن را فقط و فقط سوداگری و صرفه اقتصادی بزند چه انتظاری می‌رود؟ آیا میان انبوه مشکلات روحی و روانی شهروندانِ چنین کلانشهرهایی با تهی شدن این شهرها از هر نوع حکمت، هیچ رابطه‌ای برقرار نیست؟
Monday, 18 November , 2024