اردوغان و ترکیه یکپارچه یا دوتکه؟!
علی‌رغم همه چالش‌ها و مشکلات ترکیه، اردوغان در کنار برخی ضعف‌هایش توانست به‌عنوان پیروز انتخابات و سیزدهمین رئیس‌جمهور ترکیه برای پنج سال دیگر سوگند یاد کند. اما انتخابات ترکیه از جهاتی شگفت‌انگیز بود، هم از لحاظ حضور شرکت‌کنندگان و هم به لحاظ مواضع نامزدهای اصلی و هم به لحاظ رأیی که به شعارهای اردوغان داده شد. لذا رای مردم ترکیه از این نگاه که برخلاف نظرسنجی‌های غربی‌ها و جریانات غربگرای در این کشور، نشان‌دهنده هویت ملت و جامعه مسلمان ترکیه است، باید تحلیل شود.
۱- تحلیلگران بین‌المللی عامل پیروزی اردوغان را تاکید حزب عدالت و توسعه بر هویت مستقل «اسلامی- ترکی» و «انسان مسلمان ترک» و «نهاد خانواده» و هویت «اوراسیایی کشور ترکیه» و همچنین تاکید بر رد هویت «اروپایی» و «ارزش‌های غربی» عنوان می‌کنند. حتی رسانه‌های مطرح آمریکایی هم پیروزی اردوغان را نشانه «احساسات استقلال‌طلبانه و ضدآمریکایی مردم ترکیه برای دوری از تبعیت از آمریکا» دانسته‌اند. روزنامه های نیویورک‌تایمز و واشنگتن‌پست نوشتند «پیروزی اردوغان نشان‌دهنده قدرت مسلمانان وفادار به اوست». لذا انتخابات ترکیه را نه از لحاظ شخصیت اردوغان بلکه به واسطه هویت جامعه ترکیه نباید تنها یک نبرد حزبی تحلیل کرد، بلکه از منظر یک جدال و نزاع فراحزبی بین اسلام سیاسی و جریان سکولار قابل درک است و مردم ترکیه در حقیقت در این انتخابات در مقابل تلاش‌های جبهه سکولار مورد حمایت کارتل‌های مالی آمریکا به میدان آمدند. دانشیار دانشگاه چارلز استورت با اشاره به شگفتی انتخابات ترکیه در وبسایت «کانورسیشن» می‌نویسد «با وجود تورم کمرشکن و بحران اقتصادی که می‌تواند هر دولتی را سرنگون کند، چنین حمایتی از اردوغان واقعاً شگفت‌آور است». «اوزالپ» یکی از دلایل اصلی پیروزی اردوغان را حمایت طیف مذهبی ترکیه از او عنوان می‌کند و با اشاره به اینکه جامعه مذهبی ترکیه سال‌هاست که به نام سکولاریسم تحت آزار و اذیت قرار داشته‌اند، می‌گوید «جامعه مذهبی ترکیه هرگز قلیچدار اوغلو به عنوان سیاستمدار سکولار را به‌دلیل مخالفت با حجاب زنان مسلمان و دور نگه داشتن دین از زندگی عمومی و عرصه سیاست برای سال‌های متمادی، نبخشیدند». وبسایت تحلیلی «وکس» نیز با اشاره به رونمایی دولت ترکیه از پهپاد، تانک و بالگردِ ساخت این کشور یک هفته پیش از رای‌گیری نوشت «رای‌دهندگان ترکیه‌ای با آرای خود نشان دادند که بهدنبال استقلال و هویت ملی خود هستند نه غربگرایی!»
۲- اردوغان در این کارزار انتخاباتی بر ترس رای‌دهندگان از دخالت خارجی تکیه کرد و حتی وزیر کشورش هشدار داده بود که غرب ممکن است انتخابات را به یک کودتا تبدیل کند.اردوغان چند ماه قبل از انتخابات نیز به صراحت از فریبکاری و خلف وعده آمریکایی‌ها انتقاد کرد و خطاب به آنها گفته بود «جنگنده‌های اف۱۶ را که می‌خواستیم از شما بخریم، تحویل ندادید و در دادن اف۳۵ هم خلف وعده کردید، هرچند ما حدود ۱.۴ میلیارد دلار پرداخت کردیم اما هیچ‌چیزی نگرفتیم!». وی پس از پیروزی هم با بیان اینکه «کشور ما توانست با دسیسه‌ها مقابله کند»، «رسانه‌ها و نشریات آلمان و انگلیس و آمریکا» را که به گفته او «بازی‌های کثیفی» انجام می‌دادند، و «همه کسانی که در پی ضعیف کردن ملت ترکیه بودند»، شکست‌خورده خواند. وی پیروزی قلیچدار اوغلو در انتخابات را به معنی پیروزی آمریکا تلقی و دیدارهای محرمانه رقیب انتخاباتی‌اش در آمریکا را فاش کرد و از او می‌خواست بگوید چه وعده‌هایی به سفرای غربی داده و با چه کسی هشت ساعت در یک رستوران‌برگر در پنسیلوانیای آمریکا چانه‌زنی کرده است. اردوغان از مواضع ضدروسی رقیبش هم انتقاد می‌کرد و خطاب به او گفت «تو به پوتین حمله کردی، اما ترکیه با روسیه روابط گرمی دارد و حجم تجارت خارجی ترکیه با روسیه بیشتر از حجم تجارت آن با آمریکا است». وی با اشاره به درخواست‌های رقیبش از بایدن به وی طعنه زده بود که «من بیشتر از تو بایدن را می‌شناسم!». روزنامه دیلی‌صباح ترکیه نیز با متهم کردن آمریکا و کشورهای اروپایی نوشت «دخالت‌های غربی در امور داخلی ترکیه نتیجه عکس می‌دهد». اتخاذ چنین مواضعی چه تاکتیکی- سیاسی و چه ماهیتاً اعتقادی و از منظر منافع ملی اولاً امیال و آرزوهای مردم ترکیه را مثل دیگر مردم منطقه نشان می‌دهد که خواهان اسلام سیاسی و استقلال همه‌جانبه و عدم دخالت آمریکا در امور کشور و منطقه‌شان هستند و اردوغان به خوبی از آنها آگاهی داشت و توانست از این طریق سبد رای خود را سنگین‌تر کند. ثانیاً جدای از اینکه مواضع اردوغان چقدر ثبات دارد، اینکه وی از خاستگاه یک کشور عضو ناتو به این باور رسیده که با مواضع ضدآمریکایی و ترساندن مردمش از آمریکا می‌تواند پیروز انتخابات شود، بسیار قابل تحلیل و تامل است.
۳- از همان ابتدای رقابت‌های انتخاباتی و حتی از حدود یک سال قبل رفتار آمریکا و غربی‌ها نشان می‌داد که بهدنبال تضعیف ترکیه هستند، چه با اردوغان و چه با قلیچدار! چنان‌که روزنامه «فرانکفورتر آلگماینه» آلمان همان اوایل از این سناریو پرده برداشت و عنوان «ترکیه دوتکه بعد از انتخابات» را انتخاب کرد و نوشت «خروجی این انتخابات فارغ از نتیجه نهایی، دوتکه شدن عمیق فضای سیاسی این کشور است. شرایطی که کار را برای دولت بعدی بسیار دشوار خواهد کرد و امکان شکل‌گیری خشونت‌های افسارگسیخته و رسیدن به یک دوقطبی بی‌بازگشت وجود دارد.»! لذا آمریکا برای ترکیه با بهره بردن از رقابت تنگاتنگ اردوغان و قلیچدار اوغلو، مسیر تنش‌ها و دوقطبی‌های سیاسی- اجتماعی و بازی خوردن ترکیه در زمینه طراحی‌شده آمریکا با هدف دگرگونی در جغرافیای سیاسی منطقه را طراحی کرده است. پس از پیروزی اردوغان، آمریکا درصدد حمایت از اپوزیسیون با استفاده از نهادهای مدنی و رسانه‌ها برای فشار بر دولت این کشور است تا مانع پیشبرد اهداف و سیاست‌های اردوغان شود. کمااینکه اکنون از «چالش‌های پیش‌رو و ماموریت سخت و کار دشوار» اردوغان سخن می‌گویند.
۴- میز شش نفره اپوزیسیون متشکل از احزاب و جریان‌های متناقض ترکیه تشکیل شده که در مسائل داخلی و مطالبات و خواسته‌های گروهی خود اختلافات اساسی دارند، اما با حمایت‌های گفتمانی و سیاسی و رسانه‌ای و البته مالی آمریکا و غرب، تنها برای زمین زدن اردوغان، روی کمال قلیچدار اوغلو توافق کرده بودند. تا جایی که رسانه‌ها و سیاسیون ترکیه این ائتلاف را «دروغ بزرگ» و «ائتلافی ترسناک» خواندند و اعتقاد داشتند این احزاب برای اداره کشور زیر یک چتر نمی‌توانند جمع شوند. لذا آمریکا حساب ویژه‌ای روی ائتلاف احزاب کاملاً متناقض علیه اردوغان باز کرده و همین متناقض بودن برای آمریکا نقطه قوت و امتیازی است. به باور تحلیلگران این احزاب کاملاً متضاد همین که پشت یک میز نشستند شروع یک سناریوی خطرناک برای ترکیه بود و اکنون به نظر می‌رسد با پیروزی اردوغان آمریکا تلاش می‌کند احزاب متناقض ائتلاف ملت را همچنان در تنها وجه مشترک خود یعنی مقابله با اردوغان متحد نگه دارد.
۵- دلیل بازی آمریکا در انتخابات ترکیه را باید اولاً در اتحاد راهبردی و همکاری‌های عمیق ترکیه با شرق به‌ویژه با چین و روسیه و ایران جست‌وجو کرد که آمریکا در پی مقابله با این مثلث است. ثانیاً روابط پرفرازونشیب دولت اردوغان و ناتو، کارشناسان را به این نتیجه رسانده بود که به قدرت رسیدن قلیچدار اوغلوی غربگرا می‌توانست شکاف‌های موجود در ناتو را از بین برده و توان این سازمان نظامی را در برابر تهدیدات روسیه تقویت کند. ثالثاً اگرچه تاکنون شاهد برخی رفتارهای سینوسی در ترکیه بوده‌ایم، اردوغان با این حال در تنظیم روابط دوجانبه ملاحظات راهبردی همسایگان را درک و با کشورهای مستقلی همچون ایران و روسیه برای دور زدن تحریم‌ها همکاری کرده است.
۶- حال اردوغان بعد از این انتخابات باید تکلیف خود را بیشتر روشن کند و با توجه به تحولات مهم و سریعی که در منطقه حول محور ایران، روسیه و چین با موج دلارزدایی اتفاق افتاده، باید دوست و دشمن خود و منافع ملی کشورش را بیشتر بشناسد که آیا با توجه به شعارهای ضدآمریکایی‌اش و برای پاسخ به اعتماد مردم ترکیه، همکاری‌های سازنده با همسایگان و کشورهای منطقه را بیشتر مدنظر قرار می‌دهد یا برخلاف مواضع انتخاباتی‌اش یک مسیر سینوسی و گاه، بازی در زمین غربی‌ها را انتخاب می‌کند؟!
۷- و اما هرچند اردوغان وظیفه اصلی خود را کاهش تورم اعلام و ادعا کرده «اقتصاد جدیدمان همه را به تعجب واخواهد داشت»، اما به نظر می‌رسد با توجه به حضور آمریکا در پشت افزایش ناگهانی قیمت دلار بعد از پیروزی اردوغان و پیش‌بینی اعمال تحریم‌های جدید غربی‌ها علیه ترکیه، شاهد روزهای سختی، و شاید شاهد روزهای غیرقابل پیش‌بینی در ترکیه باشیم. به‌خصوص که «ولز فارگو» بزرگ‌ترین نهاد بانکداری آمریکا سیگنال پیروزی اردوغان را سقوط لیر داد و قلیچدار ترس بی‌ارزش شدن پول ملی در سایه تداوم حاکمیت حزب عدالت و توسعه را پمپاژ می‌کند! لذا اردوغان قطعا برای ماندن اولاً باید روی دوستانِ همسایه و منطقه‌ای حساب ویژه باز کند، نه دشمنان فرامنطقه‌ای! ثانیاً علاوه‌بر تورم باید بر توطئه‌های آمریکا بر بستر شکاف‌های سیاسی- اجتماعی ناشی از انتخابات هم غلبه کند. ثالثاً تنها راه موفقیت او تبدیل تهدید توطئه‌های آمریکا به یک فرصت با متحد کردن جامعه برای مقاومت در مقابل توطئه‌های آمریکا با بهره‌گیری از هویت اسلامی و ریشه‌های مذهبی مردم ترکیه است.
دکتر محمدحسین محترم
Thursday, 2 May , 2024